مردم جمهوری تُرک قبرس شمالی هفته گذشته پنجاهمین سالروز اجرای «عملیات صلح قبرس» مصادف با 20 جولای «روز صلح و آزادی» را گرامی داشتند. تُرک‌های قبرس با اجرای عملیات صلح قبرس توسط ارتش ترکیه در سال 1974 از دهه‌ها ظلم و کشتار توسط یونانی‌تبارهای افراطی و گروه های شبه‌نظامی رهایی یافتند.
با ورود نیروهای مسلح ترکیه به بخش‌های تحت اشغال شبه‌نظامیان یونانیتبار و حکومت نظامی وابسته به یونان در جزیره قبرس، ابعاد کشتاری که طی سال‌های پیش از 1974 علیه ترک‌های این جزیره انجام شده بود، آشکارتر شد.
دکتر قدیر گلکاریان، استاد دانشگاه خاور نزدیک قبرس در گفتگو با آنادولو با اشاره به نقض گسترده مفاد توافق‌نامه‌های زوریخ و لندن توسط دولت وابسته به یونان در قبرس طی دهه 1960 و 1970 میلادی و کشتار تُرک‌های جزیره توسط گروه‌های شبه‌نظامی یونانیتبار، درباره وقایع منجر به اجرای عملیات صلح قبرس می‌گوید:
«اوج اختلافات در سال 1974 اتفاق افتاد، یعنی عملیات‌های نظامی متعددی که جسته و گریخته (توسط گروه‌های شبه‌نظامی یونانیتبار) ادامه داشت در این سال به اوج خود رسید. چونکه سازمانی به نام «EOKB» به رهبری نیکوس سامپسون و در 15 ژوئیه سال 1974 علیه دولت ماکاریوس (دولت رسمی) کودتا کرد.
کودتاچیان خواستار الحاق جزیره به یونان بودند. ترکیه ابتدا در مقابل این کودتا که حاکمیت و تمامیت ارضی قبرس را هدف قرار داده بود پیشنهاد مداخله مشترک با انگلیس و یونان براساس معاهده ضمانت 1960 را داد اما انگلیس به این درخواست جواب نداد و بالاخره ترکیه در 20 ژوئیه وارد جزیره شد. نیروهای ترکیه به منظور دفاع از اتباع ترک قبرسی عملیاتی اجرا کرد و 37 درصد از جزیره را به تصرف خود درآورد.»
– وقایع منجر به اجرای عملیات صلح قبرس
مقدمات تشکیل جمهوری قبرس بر اساس اصل برابری تُرک‌ها و یونانی تبارهای جزیره و ضمانت کشورهای ترکیه، انگلستان و یونان در سال 1959 با امضای توافق‌نامه‌های زوریخ و لندن فراهم شده بود. نهایتا جمهوری قبرس در 16 اوت 1960 با مشارکت ترک‌ها و یونانی تبارها تشکیل شد. براساس قانون اساسی این جمهوری، حقوق شهروندان تُرک ویونانی تبار به صورت برابر و مساوی تضمین شده بود.
با اینحال پس از تاسیس جمهوری قبرس مشکلات در این جزیره به شکل کامل حل و فصل نیافت. بسیاری از ساکنان یونانی الاصل جزیره شرایط جدید را به عنوان سکویی برای دستیابی به سیاست «انوسیس» که همانا اتحاد و ادغام با یونان بود، می‌دیدند.
بدین صورت، حملات گروه‌های مسلح وابسته به یونان به ترک‌های جزیره در سال 1963 به شدت افزایش یافت. در نتیجه ترک‌های قبرس به زور و اجبار از اداره کشور فاصله گرفتند. این حملات که با هدف الحاق این جزیره به یونان صورت می‌گرفت بین سال های 1963 تا 1974 ادامه یافت.
کشتار نوئل خونین نیز در راستای سیاست «آکریتاس» که به دنبال نابود کردن تُرک‌های قبرس بود توسط گروه‌های شبه نظامی و مسلح یونانی تبار جزیره صورت پذیرفت. تنها در حملات شب 20 دسامبر 1963 گروه های مسلح یونانی به تُرک‌ها در شهر لفکوشه 92 غیرنظامی کشته و 146 تن نیز زخمی شدند.
اعضای گروه تروریستی ائوکا در 23 دسامبر با یورش به روستای آیواسیل در نزدیکی لفکوشه، 21 تُرک را درحالی که دست و پایشان بسته شده بود را قتل عام کرده و در گورهای دسته جمعی دفن کردند.
همچنین قتل فجیع همسر و سه فرزند خردسال یک دکتر تُرک در نزدیکی لفکوشه در 24 دسامبر نیز از دیگر جنایات یونانی‌ها طی کشتار نوئل خونین بود. با شدت گرفتن خشونت‌ها در قبرس، شورای امنیت سازمان ملل در 14 مارس 1964 به این جزیره نیروی پاسدار صلح فرستاد اما علی رغم حضور این نیروها، حملات یونانی‌ها به تُرک‌ها و کشتار و تحجیر تُرک‌ها تا سال 1974 ادامه یافت.
نیکوس سامپسون، یکی از رهبران EOKA-B با حمایت دولت یونان و با کودتای 15 ژوئیه 1974 ماکاریوس رئیس جمهور وقت قبرس را برکنار کرد. وقتی خبر کودتا در جزیره به آنکارا رسید، شورای امنیت ملی ترکیه تشکیل شد. بعد از نشست شورای امنیت بولنت اجویت، نخست وزیر وقت ترکیه به نیروهای مسلح کشور دستور آماده باش داد.
واکنش افکار عمومی جهان به دولت نظامی قبرس نیز سبب ایجاد یک زمینه مناسب به نفع ترکیه شد. ترکیه در ابتدا برای انجام عملیات مشترک در جزیره به انگلستان یکی از کشورهای ضامن مراجعه کرد. پیشنهاد همکاری اجویت که به لندن رفته بود از سوی نخست وزیر انگلستان پذیرفته نشد.
فخری کوروتورک، رئیس جمهور ترکیه دستور تشکیل جلسه فوق العاده مجلس ملت کبیر ترکیه را داد. همچنین اجویت در 18 جولای با جوزف سیسکو، معاون وزیر امور خارجه ایالات متحده در لندن ملاقات کرد و از سوی دیگر در قبرس در منطقه «خط سبز» اوضاع متشنج شد. مجلس ملت کبیر ترکیه طی جلسه فوق العاده‌ای به ارزیابی وضعیت قبرس بعد از کودتا پرداخت. در 19 جولای سیسکو از آتن به آنکارا آمد و مشخص شد که مذاکرات وی با طرف یونانی نتیجه بخش و موفق نخواهد بود.
– عایشه به تعطیلات برود؛ اسم رمز عملیات صلح قبرس
در همان روز ناوگان متعلق به فرماندهی نیروهای دریایی ترکیه به دریای مدیترانه رفت. عملیات صلح قبرس نیروهای مسلح ترکیه در روز 20 جولای در لفکوشه-حمیدکوی- گون یلی و پینارباشی آغاز شد. اسم رمز عملیات «عایشه به تعطیلات برود» بود. عایشه نام دختر توران گونش، وزیر خارجه وقت ترکیه بود که در کنفرانس ژنو حضور یافت.
بولنت اجویت، نخست وزیر وقت ترکیه آغاز عملیات را با این اظهارات اعلام کرد: ما معتقدیم که خدمت بزرگی برای بشریت و صلح خواهیم کرد. امیدوارم که به سوی نیروهای ما شلیکی صورت نگیرد و منجر به یک درگیری خونین نشود. ما در واقع برای جنگ نمی‌رویم، بلکه برای ایجاد صلح به جزیره می‌رویم. ما می‌رویم تا صلح را نه فقط برای ترک‌ها بلکه برای یونانی‌ها نیز به ارمغان بیاوریم.
هواپیماهای ترکیه در روز 21 ژوئیه اقداماتی علیه مواضع یونانی‌ها انجام دادند. پیشروی نیروهای ترک ادامه داشت و در روز سوم عملیات کنترل جاده مواصلاتی لفکوشه به گیرنه به دست نیروهای ترک جزیره افتاد. ترکیه با درخواست شورای امنیت سازمان ملل عملیات را در ساعت 17 روز 22 جولای متوقف کرد. با تلاش وزرای امور خارجه آمریکا و انگلستان توافق آتش بس میان ترکیه و یونان به امضا رسید.
نیکوس سامپسون، که توسط کودتاچیان یونانی سرکار آورده شده بود، در 22 جولای از ریاست جمهوری استعفا داد. طی عملیات 3 روزه ارتش ترکیه 57 تن شهید و 184 تن نیز مجروح شدند. با روی کار آمدن دولت غیرنظامی در یونان، گفت‌وگوهای صلح جزیره 25 جولای 1974 در ژنو آغاز شد. ترکیه طی گفت‌وگوها ایجاد سیستم فدراسیونی در قبرس را به یونان پیشنهاد کرد.
– نقض آتش بس از سوی یونانی تبارها
در حالی طرفین در مذاکرات صلح ژنو که 30 جولای پایان یافت بر ادامه آتش بس تاکید کردند، طرف یونانی تبار جزیره ششم آگوست حملاتی را از بخش غربی گیرنه آغاز کرد. نیروهای ترک با عقب راندن نیروهای یونانی، توانستند لاپتا را نیز به کنترل خود درآورند. طرف‌ها پس از این رخداد بار دیگر برای مذاکره در ژنو دیدار کردند. رئوف دنکتاش به عنوان رهبر ترک‌ها و گلافکوس کلریدیس به عنوان رهبر یونانی تبارهای جزیره در این مذاکرات حاضر شدند.
هیئت ترک حاضر در مذاکرات خواستار تهیه یک قانون اساسی جدید، ایجاد یک دولت فدرالی دو بخشی و کنترل 34 درصد از مساحت جزیره شد. کنفرانس به دلیل عدم پذیرش درخواست طرف ترک از سوی یونانی‌ها سیزدهم آگوست بی نتیجه پایان یافت.
-آغاز عملیات دوم
نیروهای تُرک در چهاردهم آگوست عملیات دوم را در جزیره آغاز کردند و موفق شدند تا شانزدهم آگوست ماگوسا و لفکه را به کنترل خود درآورند. طرف یونانی یکبار دیگر آتش بس اعلام شده را نقض کرد و نیروهای ترک مجبور به پاسخ دادن به حملات آنها شدند.
با ورود نیروهای مسلح ترکیه به بخش‌های تحت اشغال یونانی‌ها در جزیره ابعاد کشتاری که یونانی‌ها طی سال‌های گذشته علیه ترک‌های این جزیره انجام داده بودند آشکارتر شد. در روستای ترک‌نشین آتلیلار در 15 کیلومتری ماگوسا جسد 57 نفر در یک گور دسته جمعی کشف شد. طرف ها در 22 آگوست با ایجاد «خط سبز» به تبادل اسرا پرداختند. در اول سپتامبر نیز جسد سوخته 88 تن درون گودالی در نزدیکی‌های ماگوسا کشف شد.
سپس در 13 فوریه 1975 تشکیل دولت فدراتیو ترک قبرس به رهبری رئوف دنکتاش اعلام شد و در 15 نوامبر 1983 نیز با رای پارلمان قبرس نام این دولت به جمهوری تُرک قبرس شمالی تغییر یافت.
