به یقین بعد از یوهان گوتفرید هردر آلمانی، نیچه از اولین فیلسوفانی بود که به مسئله شناخت زبان و هستی شناسی پرداخت، از نگاه نیچه، ما در جستجوی علتِ نخستین نمونه ی سرشت و منش هایمان ،نه اینکه در تجربه سوبژکتیومان بلکه در طبیعت زبانی مشترک و اجدادیمان روبرو و شاهد خواهیم بود.ما در جبر عقلانیت به سر می بریم و مجبور به نوعی از عقلانی فکر کردن هستیم،زیرا چاره ای جز زبانی اندیشیدن نداریم و اگر بخواهیم که از اسارت زبان خلاص شویم ، عملاً تفکر متوقف میشود.
ما آنچه هنگام تفکر عقلانی انجام می دهیم،فرآیندی جز تفسیر جهان تجربه حسی از طریق رسوم زبانی نیست.
کمی پس از نیچه و یکی از موفق ترین و تاثیر گذارترین نظریه ها و تحقیقاتی که نحوه ی نگرش به زبان را تغییر داد ، نظریه ی (زبان، بنیاد جهان) ویتگنشتاین بود، وی از اولین فیلسوفانی بود که با تمرکز حداکثری به ماهیت زبان پرداخته و زبان را به مثابه دانش و ابزار فهم و درک و نه صرفا ابزار و میانجی سخن به میان آورد.
در همان سال ها بود که هایدیگر نظریه ی زبانی خود را با جمله ی شهیرِ “زبان خانه ی هستی است” مدعی شد ، او همچنین اقرار کرد که زبان برتر و مقتدرتر از انسان می باشد و انسان محکوم به زبان است و به هیچ وجه زبان به انسان تعلق ندارد. همچنین از این هم پیش تر رفته و ادعا کرد که جهان از قبل در زبان ساخته شده است و خالق جهان زبان خصوصی یا همان مادری ماست و بدین ترتیب این جهان هست که ما، انسان ها را می سازد.
همچنین در بررسی زبان به عنوان مفهومی مستقل و غیرفرهنگی انصاف نیست که از رجوع به نظرات فرانس بواز بنیانگذار مردم‌شناسی آمریکایی چشم پوشی کرد.او اعتقاد داشت که فرهنگ و سبک زندگی مردم متاثر و حتی وابسته از زبان ویژه ایست که با آن سخن می‌گویند.
اما در کنار تداول تمامی این تئوری های پراکنده ، برای اولین بار و به طور جامع دو دانشمند بنام های ساپیر و وورف پیشتاز این جریان دیالکتیک فلسفه ی زبانی شدند،آن ها این نوع نگرش به زبان را بسط و تعمیق دادند که بدان نظریه ساپیر وورف نام گذاشتند.
بر اساس این نظریه بینش ما از جهان اطرافمان به اندازه ی قابل توجه و گاها تماما وابسته به زبان مادریمان می باشد.
اکنون پس از نود سال از گذشت و تکامل نظریه ی ساپیر و ورف، و انجام نتیجه بخش تعداد بی شماری از آزمایش های تجربی(از جمله آزمایش نسبیت زبانی توسط کار مایکل، هوگان و والر (سال۱۹۳۲) )که در اعتبار بخشی علمی و اثبات این دیدگاه تمامی حرف و حدیث های ضد و نقیض به جز افزوده های تکمیلی و تعدیلی خلف ها را از محافل علمی را قلع و قمع کرده ، روانشناسان ، زبان شناسان ، فیلسوفان و محققان این حوزه ،دیگر زبان را نه تنها مخلوق ذهن بشری نمیشناسند، بلکه بعنوان خالق هستی انسان،زیربنای هویت و عامل عقیده و جهان بینی انسان نیز تعریف می کنند.
بنا به دیدگاه مذکور ، بشر در اختیار زبان بخصوصی است که واسطهٔ بیان احساس همان جامعه بخصوص(ملت) است. دیگر این فرض که زبان صرفاً یک وسیله و ابزار ارتباطی است مضحک و تهی از دانش و فاقد اعتبار علمی شناخته می شود، چنانکه ساپیر در نوشته هایش، شناخت و معرفت«جهان واقعی» را متکی بر ناخودآگاه جمعی و عادات زبانی یک جامعه مشخص(ملت)می داند و تاکید می کند که هیچ دو زبانی آنقدر مشابه هم نیستند که نمایان گر یک حقیقت اجتماعی یکسان باشند.
جهان‌هایی که جوامع مختلفی در آن‌ها زندگی می‌کنند، جهان‌های مجزایی هستند نه صرفاً یک جهان ، چون عادات زبانی جامعه ما زمینه را برای انتخاب‌های مخصوص ما از تعابیر را فراهم می‌کند یا به عبارتی دیگر ساپیر مدعی این است که زبان ویژه مادی هر ملتی جهان عاطفی هیجانی و عقلانی بخصوص و ویژه ای را برای همان ملت ترسیم و تفسیر می کند.
در این راستا دوست و همکار ساپیر ، ورف معتقد است که تفکر و رفتار یک فرد کاملاً توسط زبان فرد شکل می‌گیرد و ما طبیعت را در راستای زوایایی تدقیق می‌کنیم که توسط زبان مادریمان مشخص و تنظیم شده‌است.و درک ، دریافت و شناخت هستی به هیچ وجه مستقل از آن نیست.
در واقع ما جهان را به صورتی تحلیل می کنیم که زبان مادریِ ما آن را دریافت می کند و چون زبان‌های دیگر تصویرهای متفاوتی از جهان را رسم می کنند ،پس هر زبانی معرفت و جهان بینی ویژه ی خود را دارد که بینش و آگاهی سخنگویانش وابسته و محتاج بدان است.
جمع بندی:
در استنتاج نهایی باید معترف و ترجمان به این نوع تلقی از گروه بندی و تفکیک اجتماعی شویم که محوریت زبان را مبنا قرار داده و تفکیک فارغ از عاملیت و تجهیز زبان را سوبژکتیو و فرضی منظور می کند که هیچ سنخیتی با واقعیت ندارند لیکن که عامل تفکیک پذیر هویت و خصوصیت جوامع فقط از صورت پذیری زبان مادری امکان پذیر است و بس.
به قول اشلایرماخر آلمانی هر زبانی مساوی با طرز فکر مخصوصیست و آنچه به یک زبان اندیشیده می شود هرگز ممکن نیست همان طور توسط زبان و ملتی دیگر درک و دریافت گردد ، چنانکه هر ملتی ،جهان ، جهان بینی و دنیای عاطفی هیجانی و اخلاقی مخصوص خودش را داراست و این تنها حقیقت ابژکتیو جامعه شناختی انسان است و به همین ترتیب، انسان شناسی ،زیبایی شناسی و شناخت هستی ، بدون طرفداری و خودشکوفایی بر مختصات ناسیونالیسم زبانی غیر ممکن می باشد و چنان که تکیه بر ناسیونالیسم غیر زبانی تناقضی مع الفارغ است بلکه جهان وطنی را نیز چیزی جز توهم در شناخت هستی ، علت پوچی و دیگری شدن و نتیجه ای جز لقمه ی آسان شدن از برای امپریالیست های خرد و کلان نمی توان قلمداد کرد و در آخر ای کاش انسان بتواند میوه ی ممنوعه ی زمانه را در مسیر رهاییش شناخته و چاقوی ابراهیمی اش را نه اینکه بی مهابا در ازای آرمان های وارداتی و فرار از بحران های مهندسی شده جولان کرده ، بلکه نشید فردوسی شیپورانش را با هارمونی هر ملتی و در ازای احیای شرفی نابود شده و سیب سرخ خردمندی چپاول شده مان فوت کرده و به دانش این تقیه رسیده و بینشی را ارج دهد که بفهمند و بفهمیم که آرمان های بزرگ و عدالت خواهانه به چیزی بیش از مانیفست های چند صفحه ای و نطق های آتشین نیاز دارند،به وحدت،شور ،شوق، سعه صدر و باوری برادرانه ،به فداکاری و عشق بلا انتظار و به خرد جمعی و منش و اخلاق، جهان بینی و خصوصیاتی که در درون هر یک از ما با کدنویسی های ملی و منحصر به جمعمان نهفته است.
آرش کهبور
