Türk dövlətlərinin liderləri qardaşlıq bağlarını gücləndirmək və həmrəylik ruhunu qorumaq üçün Ortaq Türk Dünyası ideyasını qəbul ediblər. Bəs Türk Dünyası Xartiyası nədir? Təfərrüatlar ilk dəfə “TRT Haber”də.
Dünyanın yüksələn qüdrəti olan Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) gücünü və birliyini günü-gündən artırmaqdadır. Təşkilat ortaq tarix, ortaq coğrafiya, ortaq ədəbiyyat, ortaq xəritə və ortaq əlifba baxımından çox mühüm işlər görür.
Türk Dünyası birliyi istiqamətində daha bir yeni addım atıldı.
Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) 2024-cü il noyabrın 6-da Bişkekdə keçirilən 11-ci Zirvə toplantısında Türk Dünyası Xartiyasını qəbul etdi.
Bəs, Türk Dünyası Xartiyası nədir və türk birliyinin gələcəyi üçün əhəmiyyəti nədir? “TRT Haber”dən Ayşe Şimşek Bayburt Universiteti Tarix kafedrasının müəllimi, dosent Ramin Sadık və Sivas Cümhuriyyət Universitetinin müəllimi, dosent Mustafa Sefa Çakırdan sözügedən mövzu ilə bağlı şərhlər alıb.
Məqsəd: Türk kimliyi əsasında tarixi, mədəni, dil və ənənəvi əlaqələri möhkəmləndirmək
Türk Dünyası Xartiyası türk dövlətləri arasında əməkdaşlığı gücləndirmək məqsədi daşıyan mühüm sənəddir. O, TDT çərçivəsində əvvəllər qəbul edilmiş qərarlar və sənədlər (Naxçıvan Müqaviləsi və Türk Dünyası 2040 Baxışı) əsasında hazırlanıb.
Türk Dünyası Xartiyası türk kimliyi əsasında tarixi, mədəni, dil və ənənəvi əlaqələrin möhkəmləndirilməsini, türk dövlətləri arasında çoxşaxəli əməkdaşlığın miqyasının genişləndirilməsini və beynəlxalq hüquq prinsiplərinə sadiq qalmasını vurğulayır.
Türk dövlətləri birlikdə hərəkət etdikdə daha güclü olur
Ramin Sadık türk dövlətlərinin bir yerdə olduqları zaman daha güclü, daha təhlükəsiz və daha sülhsevər regional güc olacağını deyir: “Türk ölkələri yerlərinə görə dünyanın ortasında yerləşirlər. Tarix boyu bu orta diyarda hökm sürmüş türk imperiyaları dünyanın nəhəng coğrafiyasının ürəyi mövqeyində hakim olublar. Ölkələrimizin ayrı-ayrılıqda deyil, birlikdə hərəkət etməsi bir qəlb döyüntüsüdür.
Türk dövlətləri birlikdə hərəkət etdikdə daha güclü, daha təhlükəsiz, daha sülhsevər regional güc kimi ortaya çıxır. Birlik yaratsaq, dünyanın ən təsirli, güclü və təhlükəsiz birliyinə çevrilə bilərik”.
Ənvər Paşanın Türküstan torpaqlarında şəhid olması həqiqətin ifadəsidir
Türk Dövlətləri Təşkilatının qəbul etdiyi ortaq əlifbanın təşkilatı təmsil edən birləşdirici bayraqla yanaşı, iqtisadiyyat, enerji, diaspor, mədəniyyət və başqa sahələrdə inkişaf etdiriləcək əməkdaşlıqlarla daha da gücləndirəcəyini vurğulayan Mustafa Sefa Çakır isə fikirlərini belə bölüşür: “İlk addımların atıldığı 2009-cu ildən bu yana baş verən bütün proseslər Türk Dünyası Birliyinin xəyal olmadığını ortaya qoyur. Qazi Ənvər Paşanın Türküstanda Rusiya pulemyotları qarşısında şəhid olması gerçəkliyin müfəssəl ifadələrindən biridir”.
Türk Birliyi artıq reallaşma gücünə malikdir
Ramin Sadık da Türk Birliyinin həqiqətə çevriləcəyinin artıq xəyal olmadığını bildirir: “Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv olan ölkələr arasında siyasi, iqtisadi, hərbi və mədəni əməkdaşlıq imkanları günbəgün artdıqca, bu qarşılıqlı əlaqənin birliyə çevrilməsi xəyal olmaqdan çıxır. Bir vaxtlar xülya kimi görünən Türk Birliyi ölkələri arasında indi sıx görüşlər, demək olar ki, bütün sahələrdə əməkdaşlıq və qarşılıqlı fəaliyyətin yaxşılaşdırılması iradəsi bunu bizə əyani şəkildə göstərir.
Bu gün dünyada müxtəlif ölkələri bir araya tutan siyasi birliklər var. Türk Birliyinin olması da mütləqdir. Türk ölkələri arasında belə yüksək səviyyəli qarşılıqlı əlaqəni birlikdə taclandırmaq ən doğru seçimdir”.
Xartiyanın qəbulu ilə Türk Dünyasında bir çox mühüm hadisələrin baş verməsi gözlənilir. Sənədin nizamnaməsində türk dövlətləri arasında əməkdaşlığın daha da gücləndirilməsi, dil, düşüncə və əməldə birliyin təşviq edilməsi ideyası əsas yer tutur.
“Eyni dildə danışan, eyni dinə inanan, ortaq keçmişi olan, gələcəyi birlikdə qurmaq əzmini nümayiş etdirən bu birlik zaman keçdikcə daha çox məna və əhəmiyyət qazanacaq”. Mustafa Sefa Çakır.
Liderlər Ortaq Türk Dünyası ideyasını qəbul edir
Türk dövlətləri başçıları bu sənədi imzalamaqla qardaşlıq bağlarını, həmrəylik ruhunu və Ortaq Türk Dünyasını qoruyub saxlamağı üstün tutmaq ideyasını qəbul etdiklərini vurğulayırlar. Bu xartiya ilə beynəlxalq hüququn hamılıqla qəbul edilmiş prinsiplərinə uyğun olaraq dövlətlər arasında əməkdaşlığın təkmilləşdirilməsi və sülhün möhkəmləndirilməsi üçün yeni prinsiplər müəyyən edilib. Üstəlik, bu prinsipləri türk əməkdaşlığının bir modeli kimi dünyaya qürurla təqdim etmək mümkündür.
Sənəd ortaq mədəni irs, ortaq əlifba və ortaq türk dilini türk soylu xalqlar arasında gələcək əməkdaşlıq prosesinin mühüm mərhələləri kimi tanıyır.
Türk Dövlətləri Təşkilatı bu xartiyanın həyata keçirilməsində mühüm rol oynayır. Təşkilat türk dövlətlərinin ortaq maraqları istiqamətində əməkdaşlığı gücləndirərək həm regional, həm də qlobal miqyasda Türk dünyasının səsi olmaq vəzifəsini yerinə yetirəcək.
Bütün Türk Əməkdaşlıq Təşkilatları nizamnamədə göstərilən məqsəd və vəzifələrin yerinə yetirilməsində fəal iştirak edəcək və Koordinasiya Komitəsi vasitəsilə öz fəaliyyətlərini əlaqələndirəcəklər.
“Türkiyə əsri”ndə Türkiyənin əldə edə biləcəyi böyümə və güclənmə türk ölkələri arasında əməkdaşlığı daha da yüksək səviyyəyə qaldıra, Türk Dövlətləri Təşkilatını siyasi, iqtisadi, hərbi və mədəni birliyə çevirə bilər. Ona görə də Türkiyə bu mövzuda üzərinə düşən məsuliyyəti anlayır və illərdir bu şüurla addımlar atır”. Ramin Sadik.
Mustafa Sefa Çakır Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın cəsur duruşunun hər kəsə nümunə olacağını vurğuladı: “Ölkəmizin, xüsusilə Fələstin məsələsində cənab Ərdoğanın timsalında göstərdiyi cəsarətli mövqeyi hər kəsə nümunədir. Türkün uca səslərindən olan İsmayıl bəy Qaspıralının təbirincə desək, “Dildə, fikirdə və işdə birlik” bu gün canlanmaqdadır. Bundan sonrası daha irəli addımlar atmaq və etimadın gənc nəsillər tərəfindən fədakarcasına aparılmasıdır”.
