مراسم به ابتکار انجمن Azer Turk Association Yorkshire (ATAY) (آتای) در روز 24 فوریه 2024 در شهر لیدز انگلستان با مجری گری خانم رویاله و توماس آمیرال -مودی زوج آذربایجانی- انگلیسی برگزار شد. رویاله به انگلیسی و توماس به تورکی صحبت کردند که به نوعی تداعی گر احترام به هویت زبانی انسان در یک خانواده مولتی ائتنیک بود. مراسم از دو بخش سخنرانی ها و موسیقی عبارت بود که سخنرانی ها به جهت حضور چشمگیر نمایندگانی از جامعه مدنی انگلیس، پارلمان، شهردار لیدز و امنستی انترنشنال اکثرا به زبان انگلیسی انجام شد تا به همراه توضیح اهمیت زبان مادری در جامعه انسانی و نقش تبعیض ملی زبانی بر رشد و توسعه ملتها، مشخصا موارد نقض حقوق ملی و مدنی جامعه تورک آذربایجانی در ایران خصوصا دستگیری های گسترده اخیر نیز به صورت شفاهی و مکتوب اطلاع رسانی شود.
در ابتدا مسئول انجمن آتای عیسی تورک اوغلو با ارائه گزارشی از فعالیت های مهم آتای با اشاره به تنوع ائتنیکی ملی ایران و نقض حقوق انسانی و ملی اکثریت غیر فارس در این کشور به تبعیض ملی نهادینه شده دراین کشور اشاره نموده و در پایان سخنرانی گزارشی مکتوب و ویدئویی از دستگیری های گسترده فعالان ملی مدنی تورک آذربایجانی را تقدیم نماینده امنستی اینترنشنال خانم آن کالارمن نمود.
در ادامه خانم فرانسیس برنستین، دختر وکیل نلسون ماندلا با مروری به جنبش ضد آپارتاید در آفریقای جنوبی و نقش ماندلای فقید در آن اشاره نمود.
هیلاری بن نماینده حزب کارگر در پارلمان بریتانیا دیگر سخران این مراسم بود. او به تنوع ائتنیکی نژادی بریتانیا و برابری حقوق آنها از اسکاتلندی، ولزی و ایرلندی و غیره در عرصه های سیاسی اجتماعی اشاره نموده و آنرا ثروت ملی جامعه بریتانیا قلمداد نمود.
عسگر خان شهردار لیدز خود را به عنوان نمونه ای از جامعه مهاجر در بریتانیا معرفی نمود که چگونه علارقم مهاجرت در نوجوانی به علت ارائه فرصتهای برابر توسط دولت توانسته با تلاش و تحصیلات عالی علارقم مهاجر بودن مسئول یکی ار ادارات مهم دولتی نظیر شهرداری در انگلیس شود.
اما سخنرانی نیل واتسون روزنامه نگار بریتانیایی مشخصا بر نقض گسترده حقوق ملی ائتنیکی بر ایران متمرکز بود. او با اشاره به انقلاب مشروطیت در ممالک محروسه ایران سیستم رایج حکمرانی در ایران تا سقوط قاجارها توسط کودتای رضاخان را سیستمی ایالتی بر اساس نوعی فدرالیزم نانوشته خواند. او با اشاره به چهار ایالت مهم تشکیل دهنده ایران آذربایجان را مهمترین آنها خواند که دارای انجمن ایالتی بوده و 12 نماینده آنها را در تهران نمایندگی میکردند. اما این روند با غصب قدرت سیاسی با کودتای نظامی و استقرار پهلوی به جهت تسلط ایدئولوژی و ناسیونالیزم فارسی سیستم رایج حکمرانی چند ملت-دولتی مرسوم در تاریخ ایران را به سیستم تک ملت-دولتی فارسی مبدل نمود که توسط جمهوری اسلامی نیز تداوم یافته است. لذا در ایران بعد از مشروطه و خصوصا قاجار شاهد سیاست های راسیستی خصوصا ضد تورکی و عربی و سرکوب‌های خونین غیر فارس ها توسط حکومت مرکزی هستیم که اکنون نیز با دستگیری های گسترده و سرکوب معترضان در آذربایجان و سایر نقاط ایران ادامه دارد. روز جهانی زبان مادری حاصل مبارزات مردم بنگلادش علیه سیاست ها تبعیض زبانی پاکستان بر بنگال هاست که نتیجه اش استقلال بنگلادش بود. تداوم چنین سیاستی در ایران نیز به تشدید گسل های ملی مذهبی می انجامد.
سخنرانی رئچل لوفتوس عضو فعال جامعه ایرلند نیز به جهت اشاره به نقض حقوق ملی ایرلندی ها در دهه های 80 و 90 توسط انگلیسی ها با توجه به حضور نمایندگان دولتی انگلیس تبار در مراسم نمود بارز آزادی های مدنی و تحمل سخنان مخالف در جامعه سیاسی بریتانیا بسیار مهم بود. او با اشاره به سیاست های آسیمیلاسیون زبانی رخ داده در ایرلند، این سیاست ها را شکست خورده قلمداد نمود و زبان عامل اصلی در ماندگاری هویت ملی یک ملت خواند.
حضور روزنامه نگار و فعال سیاسی سرشناس عرب جناب یوسف عزیزی بنی طرف نیز ویژگی خاصی به مراسم داد. ایشان نیز در سخنرانی خود به تغییر روند حکمرانی چند ملت-دولتی در ایران بعد به تک ملت-دولتی اشاره نمود. او سیستم حکمرانی سیاسی موجود در ایران تا قبل از پهلوی را معادل با وضعیت کنونی حکمرانی بریتانیا ارزیابی نموده و نام ممالک محروسه ایران معادل آن دانست. با اشاره تاریخی به مملکت عربستان؛ آذربایجان؛ لرستانات و غیره هر کدام از آنها را معادل مملکت اسکاتلند، انگلیس، ایرلند و ولز در بریتانیا دانست. ایشان به تبعیض های سیستماتیک زبانی، نژادی، سیاسی و اقتصادی در دوران پهلوی و جمهوری اسلامی اشاره نموده و ممنوعیت تحصیل به زبان مادری تنها یک نمونه از آن دانست.
خانیم نرمینه محمد-اوا به جهت نزدیکی فاجعه قتل عام خوجالی یاد آن روز را گرامی داشته و گزارشی از فجایعی که توسط نظامیان افراطی ارمنستان بر مردم بی دفاع قاراباغ آذربایجان رفت ارائه نمود.
در بخش موسیقی
جیلا سید-اوا ویولونیست با آهنگ ساری گلین،
رافیق رستملی تار-زن با همراه ویداد قافقازلی در ناقارا با آهنگ آنا،
عرفان باقری نوازنده ساز عاشقی با آهنگ یانیق کرم و موغام در دستگاه سگاه
و گروه کر هارمونی نیز چند اهنگ به زبان های مختلف اجرا نمودند.
بابک بخت آور آهنگ شیرین دیل و وولکانلار جوشسون (فوران آتشفشانها) را ایفا نمود و در میانه اجرا در جملاتی به تورکی با اشاره به سخنان نیل واتسون، زبان تورکی را بن مایه هویت ملی آذربایجان دانست و تاکید نمود که اگرچه جمهوری آذربایجان به عنوان دولت مستقل نماینده آذربایجانی های دنیاست لیکن تاریخا در بخش اصلی آن چه به جهت اراضی و چه جمعیت در جنوب آراز به مرکزیت تبریز بوده است. اگرچه امروز زیر چکمه های سرکوب رژیم ایران است اما به یمن وجود فعالان جسوری چون یوروش مهرعلی بیگلوها و ابراهیم ساوالان ها و هزاران فعال ملی دیگر همچنان سرزنده و استوار است.
مراسم با ایفای زیبای مارش ملی یاشا یاشا آذربایجان توسط فعال ملی با سابقه آذربایجان و ووکالیست فرهاد امیری (نشاط) در فضائی بسیار شورانگیز که تحسین حاضران را در برداشت پایان یافت.
ویدئوهای سخنرانی ها، موسیقی و مصاحبه ها متعاقبا ارائه خواهد شد.
