SHELKOVSKAYA, Rusya — Öğle tatilinden hemen sonra başladı. Sınıfa dönmek için sıraya girdiklerinde, Zareta Chimiyeva önünde yere yığılmış bir kız gördü ve çılgınca sarsılmaya başladı. Sadece birkaç dakika sonra, Zareta “kötü bir koku” koktuğunu ve hasta hissetmeye başladığını söylediğinde masasındaydı.
Sınıftan fırladı ama ancak merdivenlere kadar gidebildi. Doğu Çeçenya’daki bu küçük kasabadan 12 yaşındaki “Karanlık etrafımı sardı ve gözlerimde karanlık vardı ve düştüm” dedi.
Zareta bir hastanede uyandığında, üç yetişkinin onu zapt etmesi gerekti. Boğazını tutuyor, nefes alamıyor, dehşet içinde çığlıklar atıyordu. O yalnız değildi. Yakındaki hastane odalarındaki diğer on üç kız da nefes alamadıklarını söylüyor, çoğu çığlık atıyor ve ağlıyordu.
Ertesi gün komşu bir köyde 23 öğrenci ve yedi öğretmen benzer semptomlarla hastalandı. Yaklaşık aynı zamanda, biraz daha uzaktaki iki kasabada dört düzine çocuk da boğazlarını tutmaya, çığlık atmaya ve sarsılmaya başladı.
Henüz iyileşmediler. Salgın 16 Aralık’ta başlamasına rağmen, doktorlar ve ebeveynler çocukların hala gece gündüz nöbet geçirdiğini söylüyor. Çeçenistan’ın başkenti Grozni ve 60 mil güneybatıdaki Urus-Martan gibi az sayıda vaka bildirilerek, birkaç öğretmen ve kapıcı da dahil olmak üzere kurbanların listesi 93’e yükseldi.
Bu parçalanmış ayrılıkçı Rus cumhuriyetinde olup bitenlerin çoğunu kuşatan şüphe, siyaset ve korkuya kapılan teşhisle, Shelkovskaya’nın çocuklarına ne olduğunun yanıtı hiçbir zaman tam olarak bilinemeyebilir.
Yetkililere göre net olan şey, yeni bir neslin, çoğu doğmadan önce başlayan şiddetli bir çatışmanın beklenmedik ve yıkıcı etkilerinin kurbanı olduğu.
Kapsamlı kimyasal ve radyasyon testlerinden sonra, Moskova destekli hükümet yetkilileri, suçlunun zehir değil, bir çeşit toplu histeri olduğunu açıkladılar. Pek çok doktor, son 11 yılda iki savaş yaşamış çocuklar arasındaki aşırı ve kronik stres düzeyleri ve sonrasındaki yıkıcı ekonomik sonuçların tüm olayı tetiklediğini iddia ediyor.
Yine de Çeçen isyancı liderler, Rus ordusunun okulları gizlice sinir gazıyla zehirlediğine dair bildiriler yayınlarken ve halk sağlığı yetkilileri, aylarca süren tedaviden sonra çocukların neden kötüleştiğini açıklayamayarak, ebeveynler – ve bazı yerel doktorlar – hazır değiller. Resmi tanıyı kabul etmek. Çok azı çocuklarını ilk etkilendikleri okullara geri göndermeye istekli.
Son zamanlarda 998 öğrenciden sadece 30’unun okula geldiği buradaki 2 Nolu Okulun müdürü Khazman Bachayeva, “Gerçek şu ki, çocuklar daha da kötüye gidiyor. Hiçbir tedavinin onlara faydası yok” dedi. “Ve bugün itibariyle kimse bize somut bir açıklama yapmadı. Sadece bunun psikolojik stres olduğunu söylüyorlar. Eh, ebeveynler buna inanmıyor, ben de inanmıyorum.”
Çeçenya’nın sağlık bakan yardımcısı Sultan Alimkhadzhiyev, ebeveynlerine çocuklarının sürekli şiddet ve kronik işsizlik ve yoksulluk tehdidiyle büyümenin ne anlama geldiğinin yaşayan örnekleri haline geldiğini açıklamanın zor olduğunu söyledi.
“Çocuklarımız bombalamalar, topçu saldırıları, geniş çaplı bombardımanlar gördüler. Evlerin, okulların, hastanelerin yandığını gördüler. Anne babalarını, kardeşlerini, komşularını kaybettiler.” “Ve hala her gün sokaklarda tanklar ve zırhlı araçlar görüyorlar.
“Bu vakada gördüğümüz şey zehirlenme belirtileri değil… Psikoz. Bir panik hali. Çocuklar sürekli bir korku, bir trajedi önsezisi yaşıyorlar.”
İnsan zihninin, resmi olarak “kitlesel sosyolojik hastalık” veya “dönüşüm bozukluğu” olarak bilinen psikolojik stresi gerçek fiziksel belirtilere dönüştürme yeteneği iyi belgelenmiştir ancak tam olarak anlaşılamamıştır. Örneğin, burada neden en çok kızlar etkileniyor? Sadece dört kurban erkekti. Ve neden bir kızın hasta olduğu ama onunla aynı odada bulunan bir kız kardeşin hiçbir belirti göstermediği aileler var?
Yüzyıllar boyunca kitlesel histeri, tıbbi olarak kabul edilmiş ancak kamuoyunda şüpheli bir teşhis olmuştur. Ortaçağ Fransa’sında manastırlarda seğirmeye ve bağırmaya başlayan genç rahibelerin şeytani bir şekilde ele geçirildiği düşünülüyordu.
Son yıllarda, bilim adamları Rhode Island, Washington, California ve başka yerlerde zararsız kokulara veya yiyeceklere maruz kalan insanların aniden gerçek ama temelsiz zehirlenme semptomlarıyla kuşatıldığı ve genellikle hiperventilasyonun neden olduğu vakalar kaydetti.
Avustralyalı ve İngiliz araştırmacılar Robert E. Bartholomew ve Simon Wessely, British Journal of Psychiatry’de yayınlanan 2001 tarihli bir çalışmada, en şiddetli salgınların halihazırda olağandışı düzeyde stres yaşayan ve “dayanılmaz sosyal ortamlarda” yaşayan kurbanları içerdiği sonucuna vardı. Savaş zamanı stresi konusu, 1991 Basra Körfezi Savaşı sırasında belgelendi, dediler, birçok İsrailli, Tel Aviv’e atılan Scud füzeleri kimyasal savaş başlığı içermemesine rağmen kimyasal silahlara maruz kaldıklarını bildirdi.
Aralık ayında Shelkovskaya kurbanlarının nakledildiği Grozni’de doktorlar müzik terapiyi denediler ve ana çocuk hastanesinin bodrum katında iki hafta boyunca günde yedi saate varan konserler düzenlediler. Hastalar iyileşti, ancak bir televizyon muhabiri seanslardan birini çekmeye başladığında, 12 kız hemen yeni nöbetlere düştü.
Daha sonra kurbanlar, Çeçenya’nın dışındaki Stavropol’deki bir kliniğe nakledildi. Oradaki doktorlar hastaların bazılarını, bazı kızların üç haftada 19 pound kazanmasına neden olan, tanımlamayı reddettikleri ilaçlarla tedavi ettiler. Birçok hasta için nöbet sayısı önemli ölçüde azaldı, hatta tamamen ortadan kalktı. Ancak pek çoğu, seğirme ve astım nöbetlerine ek olarak, yalnızca burun kanaması ve halüsinasyon görmeye başlamak için Şubat ortasında eve döndü.
22 Şubat’ta, ebeveynler çocuklarını 2 Nolu Okula geri gönderecek kadar kendilerine güvenmeye başladıklarında, üç öğretmen, ilk kurbanlarınkine biraz benzeyen semptomlarla hastalandı. Okul hızla tekrar boşaldı ve 11 yeni kişi nefes alma güçlüğü çeken bir hastaneye geldi. Üçü kabul edildi.
Bölge idare başkanı Ruslan Kokanayev, “Sadece stres olsaydı, bu vaka, hastalığın kitlesel bir şekilde yayılması ve zincirleme reaksiyon oluşturması için başlangıç noktası olurdu. Ancak okulların dışına yayılmıyor” dedi. “Bence hükümet bu meselenin özüne inmek istemiyor, çünkü eğer yaparlarsa, halletmeye hazır olmadıkları düzeyde bir halk öfkesiyle karşı karşıya kalacaklarını biliyorlar.”
Complicating the psychological diagnosis are blood tests showing the presence in five victims — three in Shelkovskaya, two in a neighboring village — of ethylene glycol, a highly toxic substance used in antifreeze, glass sterilization and a variety of industrial processes.
Doctors cannot explain how the children might have been exposed to the chemical, although the general level of environmental pollution in Chechnya is so high that perhaps it is not surprising. Still, health officials say the traces were so small that they could not have been a factor.
Parents are not convinced.
“It’s a clear case of chemical poisoning,” said Elim Nogamevzuyev, a resident who showed up for a meeting early this month with senior Chechen health officials at School No. 2. “They tested new chemical weapons on our children here.”
Müdür Bachayeva, müfettişler döşeme tahtalarını kaldırıp bodrumu tarayıp okulun etrafındaki havayı test ettiklerinde neden hiçbir şey bulunamadığını açıklayamadığını söyledi.
“Psikolojik teşhise katılıyorum. Ama tek bir sorum var: Neden o gün çocuklar birinci vardiyada hastalanmadılar? Neden sadece ikinci vardiyada çocuklar hastalandı?” dedi. “Bu yüzden bu görüşe katılamıyorum.
“Çocuklar ders aralarında ara vermek için bahçeye çıktılar, sağlıklıydılar. Döndüklerinde ise çökmeye başladılar.”
Grozni ve Moskova’daki yetkililer, Shelkovskaya olaylarının, savaşın psikolojik etkilerine yönelik yıllarca süren dikkatsizliği vurguladığını söylüyor.
Şu anda bile, Çeçenya’nın çocuklar için tek psikolojik rehabilitasyon merkezi, Grozni’de yatılı bakım için yeri olmayan sıkışık, bağışlanmış bir apartman dairesinde bulunuyor. Ayakta tedavi görenleri arasında bir köşede oturup hiç iletişim kurmayan çocuklar, kimisi güçlü agresif çizgilere sahip kimisi de sevdiklerinin ölümünden kendilerinin sorumlu olduğuna ikna olmuş çocuklar var.
Bir sivil toplum kuruluşu olan Milana Dashayeva, “Anne babalarının ölümüne tanık olan çocuklarımız var. İlk savaşta büyük bir travma yaşayan ve daha da kötü olan ikinci savaşı yeniden yaşamak zorunda kalan çocuklar var” dedi. Merkezde psikolog “Aşırı stres katmanı üzerine katman oldu.”
Kaynak: Washington Post
Tercüme: AydınMotehedpour
