تداوم پرواز‌های شرکت هواپیمایی ماهان به چین به‌ویژه پرواز مستقیم به ووهان، آن‌قدر بر ملت گران تمام شد که خواهان لغو این پروازها شدند و در پی آن، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرد پرواز رفتوبرگشت به چین از سوی این شرکت هواپیمایی، با مصوبه دولت به تعلیق درمی‌آید. باوجودی که علی ربیعی، سخنگوی دولت نیز از این مصوبه خبر داده بود، این مصوبه در بین مصوبات دولت پیدا نشد و این شائبه را ایجاد کرد که آیا چنین مصوبه‌ای هرگز وجود داشت؟ یا اگر بود، چرا در پایگاه اطلاع‌رسانی دولت و در لابه‌لای مصوبات، مندرج نشد؟
شرکت هواپیمایی ماهان باوجوداین مصوبه ناشناخته، کماکان به پرواز‌های خود ادامه داد و حمید عرب‌نژاد، مدیرعامل شرکت هواپیمایی ماهان با انتشار خبر تعلیق پروازها، دیدار با سفیر چین را در دستور کار خود قرار داد.
چانگ‌هوا، سفیر چین در توییتی با انتشار عکس مشترک، نوشت: «ایشان اعلام کردند که تمایل دارند همکاری با چین را ادامه دهند». این توییت در حالی است که وزیر بهداشت ایران هفته پیش گفته بود برای مقابله با شیوع ویروس کرونا در کشور، به پیشنهاد او و دستور اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری، از روز ۱۱ بهمن تمامی پروازها بین ایران و چین متوقف می‌شود. علاوه بر آنکه این ایرلاین در قالب ترانزیت، مسافران چینی را از مقصد استانبول و دوبی به ایران و سپس به چین منتقل می‌کرد.
فوت یکی از پرسنل ماهان بر اثر کرونا
این‌همه در حالی است که یکی از پرسنل این شرکت در کترینگ سامان که متعلق به همین هواپیمایی است، بر اثر ابتلا به کووید ۱۹، درگذشت. ضروری است شرکت هواپیمایی ماهان هرچه سریع‌تر نسبت به این موارد روشنگری کند.
فرار از پاسخ‌گویی
تمامی این پرسش‌ها و بسیاری پرسش‌های دیگر، در انتظار پاسخ‌گویی شرکت هواپیمایی ماهان برای مدیریت این مجموعه ارسال شد. ارسال پرسش‌ها در قالب ایمیلی برای روابط عمومی این مرکز فرستاده شد، اما «شرق» نه‌تن‌ها پاسخی پس از یک‌هفته نیافت که در پاسخی عجیب از سوی روابط عمومی برای انتشار هرگونه مطلبی که مغایر با دیدگاه این ایرلاین باشد، تهدید به شکایت شد. در اینجا به‌عنوان رسانه‌ای که به نیابت از مردم، از مسئولان درخواست پاسخ‌گویی دارد، از دادستان محترم کل کشور خواستاریم تا در قامت مدعی‌العموم به مواردی که در این گزارش مطرح می‌شود، ورود کرده و به آن‌ها رسیدگی کند.
حمل قطعات خودرو با هواپیمای مسافری ماهان بدون اجازه ترخیص!
با وجود این ضدونقیض‌ها، پروازهایی با هواپیمای مسافری ایرباس ۳۴۰ با ادعای کمک‌های بشردوستانه و پس از فشار‌های بیشتر با ادعای واردات قطعات ضروری به کشور انجام شده است؛ ادعایی که البته با پیگیری‌ها از گمرک چین زیر سؤال رفت. یکی از فعالان صنعت هوانوردی در‌این‌باره می‌گوید: «یکی از دوستان بنده در سال‌های متمادی، چارترکننده عمده کارگو پرواز گوانگ‌ژو به تهران، شرکت هواپیمایی ماهان است. چین با حدود کیلویی ۲۵ تا ۳۵ یوان Payload این پرواز را به سایر تجار که عمدتا در دوبی مستقر هستند، می‌فروشد. در تماسی که با او داشتم، اعلام کرد از ابتدای بحران کرونا در چین، حسب دستور مقامات گمرکی این کشور، تمام عملیات کارگو تجاری در فرودگاه گوانگ‌ژو (CAN) تعطیل است و این دقیقا زمانی بود که ماهان دائما این مسیر را با اسم این نوع عملیات ادامه می‌داد».
بر این اساس، گمرک چین از زمان اعمال محدودیت‌های بیشتر برای کنترل شیوع ویروس کووید ۱۹ (کرونا)، قوانین سخت‌گیرانه‌ای را اعمال کرده و اجازه ترخیص به هیچ بار تجاری و خصوصا در ایام پرواز‌های تحت مجوز ماهان را صادر نکرد که همین اقدام هم صدای شرکت اپل را درآورد؛ چراکه برای ساخت موبایل به‌شدت نیازمند قطعاتی بود که سفارش تولید آن را به چین داده بود. حال جای سؤال است که شرکت هواپیمایی ماهان، بی‌توجه به هشدار‌ها و نگرانی‌ها از احتمال انتقال ویروس کرونا به کشور با استمرار پروازها، برای انتقال کدام قطعه ترخیص نشده، عازم چین شده بود؟
با رصد پرواز‌های ایرباس ۳۱۰ هواپیمایی ماهان به شماره رجیستر EP-MNX که برای انتقال دانشجو‌های ایرانی در ووهان رفته بود، مشخص شد این هواپیما برخلاف ادعای عدم به‌کارگیری در روت‌های داخلی، به‌کرات پرواز‌های مسافربری به مقاصدی نظیر بندر عسلویه، کرمان و … داشته که اولین آن پرواز تهران- بندر عسلویه در تاریخ ۱۸ فوریه (۲۹ بهمن) بوده است.
گندزدایی به شیوه «ماهان»
بر اساس اطلاعاتی که در سایت مرجع هوانوردی فلایت رادار ۲۴ به‌عنوان مهم‌ترین سایت رهگیری پروازها در جهان موجود است، در شرکت هواپیمایی ماهان از ۱۲ بهمن تا ۱۵ اسفندماه، ۳۴ پرواز بین ایران و چین انجام شده و این پروازها در مسیر شهر‌های ووهان، شانگهای، پکن، گوانگ‌ژو و شنژن به صورت رفتوبرگشت انجام گرفته است.
آن‌طور که بیان شده، این پروازها عموما باری بوده، البته در نظر داشته باشید پرواز‌های باری با هواپیمای مسافربری که امکان ضدعفونی کامل و استریل کردن اصولی را بنا بر ادعای برخی کارشناسان ندارند. قیاس شیوه گندزدایی از یکی از هواپیما‌های این ایرلاین که در کرمان انجام گرفته بود و این روز‌ها در بین کارشناسان صنعت هوایی دست‌به‌دست می‌شود هم مزید بر علت شده تا سازوکار گندزدایی از این هواپیما‌ها را که در مسیر چین قرار گرفته بودند، زیر سؤال ببرد.
در فیلم منتشرشده، با امکانات اولیه بدون تخلیه کامل هواپیما از اقلام مازاد نظیر هدرست‌ها و کارت‌های اطلاعات پرواز، اقدام به ضدعفونی هواپیما شده بود. این در حالی است که حتی اگر نخواهیم با استاندارد‌های اروپایی به ماجرا نگاه کنیم، بر اساس شیوه گندزدایی هواپیما‌های چینی، تمام بدنه هواپیما و داخل آن، با امکانات پیشرفته گندزدایی می‌شد و قیاس این دو، نگرانی‌هایی را از کارآمدبودن گندزدایی هواپیما‌های ماهان به وجود آورده است.
استفاده نکردن از ماسک و دستکش برای تیم پرواز
اما این تنها موضوعی نیست که ذهن را به خود مشغول می‌کند. «شرق» در گفتگو با برخی مهماندارانی که در پرواز‌های مسیر چین در ماهان حضور داشتند، به نکات قابل‌توجه دیگری دست یافت. مسئله آن است که تیم پرواز، به‌ویژه مهمانداران نه‌تن‌ها از سوی این هواپیمایی قرنطینه نشدند که حتی امکان استفاده از دستکش و ماسک را در همان روز‌های اولیه پروازها که به چین سفر می‌کردند و پرواز‌های دیگر، نداشتند و بنا بر اخباری که به گوش می‌رسد، تنها در پرواز‌های اخیر، امکان استفاده از دستکش به مهمانداران ماهان داده شده است. این‌ها در حالی است که در عکس‌های منتشرشده از این شرکت هواپیمایی، پرسنل با لباس ایزوله به نمایش درآمده‌اند.
قرنطینه مهماندار مبتلا در دوبی
آیا قرنطینه گروه پروازی ماهان که به چین تردد داشته‌اند به درستی رعایت شده است؟ و چه معیاری برای راستی‌آزمایی صحبت‌های مدیران ماهان در این خصوص وجود دارد؟ این سؤالی است که حتی در بین فعالان این صنعت هم به چشم می‌خورد. یکی از مهمانداران سابق این هواپیمایی که به نمایندگی از سایر مهمانداران سخن می‌گوید، پاسخ این پرسش را می‌دهد: «تنها تدبیر لازم این بوده است که کروی پروازی، پس از اتمام پرواز ورودی به فرودگاه امام خمینی، مجاز به ورود به شرکت و واحد‌های مربوطه نباشند و تا ۱۴ روز در منزل بمانند؛ موردی که از سوی ماهان رعایت نشد. پروازی که پیش‌تر به ووهان رفته بود، چندی بعد به دوبی رفت و پس از لندینگ در فرودگاه، توسط پرسنل فرودگاهی مقصد، تست سلامت انجام شد و در این میان مشخص شد جواب آزمایش یکی از مهمانداران (از ذکر نام معذوریم) و تعدادی از مسافران، مثبت بوده است».
این منبع آگاه ادامه می‌دهد: «متأسفانه بسیاری از مهمانداران به هر نحوی با پیام و تماس با من ارتباط گرفتند. نمی‌توانند حرف بزنند، نمی‌گذارند که حرف بزنند. البته تعداد محدودی هم هستند که خود برای جایگاهی بهتر، برای این پروازها درخواست می‌کنند که تکلیفشان مشخص است». از او می‌پرسم آیا اجباری در همکاری مهمانداران در مسیر چین وجود داشته است؟ پاسخ می‌دهد: «طبق گفته‌های خود مهمانداران، حدود ٢٠٠ نفر نپذیرفتند که به چین بروند که در نهایت وعده‌ووعید پاداش داده شد که فقط به خلبانان پرداخت شد. همان هواپیمای ووهان بعد از بازگشت از چین عازم عراق و سوریه برای بردن دانشجویان عراقی و سوری شد که در این مسیرها هم خلبانان پاداش دریافت کردند، اما مهمانداران خیر». جالب آنکه او در ادامه می‌گوید: «مهمانداران بعد از زمان استراحت، بلافاصله طبق برنامه باز هم به پرواز رفتند». اما چه پروازهایی؟ «مهمانداران ماهان، در تمامی مسیرها، بسته به الزامات شرکت؛ چه مسیر داخلی و چه خارجی، استفاده می‌شوند».
اعمال فشار بر مهمانداران
عجیب‌تر آنکه پیرو پیگیری‌های انجام‌شده در یکی از گروه‌های تلگرامی صنعت هوانوردی (خلبان عیسی‌خان اشتوداخ)، خبر رسید که شرکت هواپیمایی ماهان، نگران از اطلاع‌رسانی از سوی مهمانداران، بند محرمانگی را به قرارداد‌های آن‌ها افزوده‌اند تا از این پس، امکان هرگونه درز اطلاعاتی را از عملکرد این شرکت هواپیمایی به بیرون سلب کند، درحالی‌که کارشناسان معتقدند این اقدام برای اولین‌بار رخ داده و اصولا وجود چنین بندی در قرارداد‌های مهمانداران ضرورتی ندارد.
فرضیه‌هایی درباره ماهان
اما چرا این شرکت هواپیمایی با وجود اعلام تعلیق پروازها، کماکان در این مسیر تردد می‌کند؟ این سؤالی است جدی که پاسخ‌های متفاوتی تا به امروز به آن داده شده که به ایجاد چند فرضیه منجر می‌شود؛ نخست آنکه شرکت هواپیمایی ماهان بدون مجوز دست به هیچ اقدامی نمی‌زند. (چه مجوزی؟) دوم، احتمالا تنگنا‌های مالی این شرکت، موجب سرپیچی از قانون شده است. (چه تنگناهایی؟) سوم، ماهان نمی‌خواهد انحصار پروازها به چین را به دیگری (احتمالا ایران‌ایر به‌عنوان نماینده دولت) واگذار کند و از میدان کنار برود و….
امیرحسین صراف، تحلیلگر صنعت هوانوردی، به ادعای وجود تنگنا‌های مالی برای این شرکت، نقد وارد کرده است و می‌گوید: «حمل هوایی مواد اولیه صنایع دارو و خودروسازی کشور از سوی این شرکت، موردی است که باید به آن توجهی ویژه شود. این یعنی برخلاف اصول اولیه یک تجارت سالم، برای یک تولیدکننده انبوه تولیدکنندگان انبوه مزیتی را ایجاد کرده‌ایم که حمل هوایی بر استفاده از روش‌های بسیار ارزان‌تر زمینی و دریایی ارجحیت پیدا کند که بخشی از آن مربوط به قیمت تمام‌شده غیر‌واقعی خدماتی است که از جیب عموم مردم و از روش تخصیص سوبسید سوخت هواپیمای مسافربری به پروازهایی با عملکرد واقعی کارگو پرداخت می‌شود. درنظرگرفتن احتمال حمایت‌هایی در ترخیص مقرون به صرفه‌تر مواد اولیه می‌تواند استفاده این صنایع از ترابری هوایی را کاملا توجیه‌پذیر کند.
همچنین بازار حمل بار هوایی با بزرگ‌ترین شریک تجاری کشور یعنی چین در انحصار ماهان است و بنابراین عملکرد اخیر ماهان بیشتر به عکس‌العملی در برابر ازدست‌دادن یا امکان ورود شریک در یک بازار انحصاری پرمنفعت می‌ماند تا دغدغه‌ها و عکس‌العمل‌های ناشی از قرارگیری در یک تنگنای مالی. همچنین اصرار بر انجام پرواز‌های مکرر غیرانتفاعی و با نیت انسان‌دوستانه آن‌هم از سوی یک شرکت ظاهرا خصوصی، فرض قرارگیری ماهان در تنگنای مالی را باطل می‌کند». این در حالی است که برخی کارشناسان دیگر بر خرید لباس فرم پرسنل از ترکیه از سوی این شرکت اشاره می‌کنند که با وجود تنگنای مالی در این شرکت هم‌خوانی ندارد.
با این حال، برخی معتقدند این شرکت با محدودیت‌های مالی هم روبه‌روست. یکی از کارشناسان در تحلیل این موضوع می‌گوید: «بحران مالی ماهان از کنسل‌شدن پرواز‌های اروپایی آغاز نشد، بلکه از زمانی شروع شد که عربستان اجازه ورود به ماهان را برای پرواز‌های حج نداد و تقریبا از آن زمان هر ساله با تعدادی از کارکنان ختم همکاری می‌شود».
ماهیت دوگانه هواپیمایی ماهان
برخی کارشناسان صنعت هوانوردی به مسائل دیگری هم اشاره می‌کنند که ماهیت این شرکت را با شائبه همراه می‌کند. به گفته یکی از کارشناسان: «اگر شرکت هواپیمایی ماهان، مسافربری است پس چرا بدون داشتن هیچ هواپیمای کارگویی انحصار حمل‌ونقل هوایی بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران، چین را در دست دارد و اگر این ایرلاین کارگو (باری) است، چرا سوبسید حداقل ۹۰۰درصدی سوخت که برای کنترل قیمت بلیت مسافرت‌های هوایی در نظر گرفته شده (و پرواز‌های کارگو از آن بی‌بهره‌اند) به آن تعلق می‌گیرد؟».
