Hesabata görə, son bir il ərzində güneyli milli-mədəni fəallar dinc fəaliyyətlərinə görə toplam 948 ay zindan və 1101 qamçı zərbəsi cəzasına məhkum ediliblər.
“Ötən il İean hökuməti basqı və sərt cəza üsullarından mümkün qədər daha çox istifadə etməyə çalışıb”-deyə, hesabatda qeyd olunur.
Cəmiyyətin bildirdiyinə görə, türk fəallara qarşı basqı və cəza tətbiqi ötən ilin mart ayında sulduzlu Mirmusa Ziya Gərgəri və marağalı Muxtar İbrahimiyə toplam 11 il həbs cəzası verilməklə başlayıb.
“Son bir ildə ən azı 129 azərbaycanlı fəal, yazıçı, jurnalist, öyrənci, şair və incəsənət xadimi həbs edilib və ya təhlükəsizlik, məhkəmə orqanlarına çağırılıb. Bu il İran təhlükəsizlik məmurları azı 82 türk vətəndaş fəalı həbs edib. Bu həbslərdən 71-i məhkəmə qərarı olmadan və məhkəmədənkənar həbs formasında baş verib və ən azı 53 həbsetmə faktı zorakılıqla müşayiət olunub.
1400-cü günəş ilində 63 azərbaycanlı mədəni fəal məhkəməyə çağırıldı. Bu il keçirilən məhkəmələrdə ümumilikdə 49 nəfərə 948 ay həbs, 1101 şallaq zərbəsi və 109 milyon dörd yüz min tümən pul cəzası verilib. Evin həbsxanasındakı siyasi məhbus Həmid Mənafi Nadarlı və Behnam Şeyxi də iki il həbsdə qaldıqdan sonra Azna və Məscid-i Sülimana şəhərlərinə sürgünə göndəriliblər.
Bir ildə İran həbsxanalarında məhbusların hüquqlarının pozulması və işgəncələrin tətbiqi davam edib. Azərbaycanlı siyasi məhbuslar İranda məhbusların hüquqlarına əməl edilməməsinə etiraz və ya mülki qanunvericiliyin inkişaf etdirilməsi tələbi ilə 16 aclıq aksiyası keçirib. İlin ən təsirli hadisələrindən birində səkkiz azərbaycanlı siyasi məhbus İranda prezident seçkiləri və türk vətəndaşların səsini toplamaq üçün teledebatlarda türkdilli namizədlərin təşviqat kampaniyası fonunda kütləvi aclıq aksiyasına başlayıb. Ərdəbil zindanında cinayətlərə görə təsnifatlandırma prinsipinin həyata keçirilməməsinə və təhlükəli cinayətkarlarla siyasi, mədəni məhbusları eyni kameralarda saxlanılmasına etiraz olaraq Ərdəbil Mərkəzi Zindanında saxlanılan siyasi məhbus Abbas Lisani 2021-ci il iyunun 12-də səhər saatlarından aclıq aksiyasına əl atıb. Ərdəbil və Evin həbsxanalarında məhkumluq dövrünü keçirən azərbaycanlı siyasi məhbuslar onun irəli sürdüyü istəklərə dəstək olaraq aclıq aksiyasına başlayıblar.
1400-cü günəş ilində azərbaycanlı jurnalist və yazıçılarının repressiya ili adlandırmaq olar. Marağalı yazıçı və fəal Muxtar İbrahimi 10 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. Xoyda yaşayan yazıçı və hüquq müdafiəçisi Əkbər Nəimi təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən həbs edilərək 9 il 8 ay həbs cəzası çəkmək üçün Evin həbsxanasına köçürülüb.
Polis Zunuzda yaşayan media və çevrə fəalı Müctəba Dehhlini həbs edib. Tehranda yaşayan yazıçı Əkbər Azad iki il həbs cəzası çəkmək və iki il sürgünə göndərilmək olmaq üçün saxlanılıb. Təbrizdə yaşayan jurnalist və tərcüməçi Ruzbeh Piri qardaşının “Bəsic” qüvvələri tərəfindən döyülməsi və işgəncə verilməsinin fiziki nəticələri barədə reportaj hazırladığı üçün pul cəzasına , başqa ittihamlara görə isə 3 və 8 ay həbs cəzasına məhkum edilib. 2022-ci ilin fevralında isə cəzasını çəkmək üçün həbs edilərək Təbriz zindanına köçürülüb.
Təhlükəsizlik qüvvələri jurnalist və Sulduz Xəbər analitik xəbər saytının baş redaktoru Fərhad Ruzbanı, Sulduz şəhərində həbs edib. Sulduzda yaşayan başqa jurnalist və yazıçı İsa Yeganə şəhərin təhlükəsizlik və kəşfiyyat polisi tərəfindən çağırılaraq dindirilib.
“Sehrama” xəbər kanalının məsulu Əbülfəzl Purhüseynqulu və fotoqraf, media müxbiri Arəş Şadmənd Əhər şəhərində “Bəsic”i müəlliminin cinsi istismarı ilə bağlı reportaj hazırladıqları üçün həbs ediliblər.
Xiyavda yaşayan tədqiqatçı və jurnalist İbrahim Rəşidi tarixi bir hadisə ilə bağlı memorandum dərc etdiyi üçün çağırılıb və “Miandoab” Press xəbər saytının baş redaktoru Mənuçöhr Ağai 8 ay həbs cəzssını çəkmək üçün Qoşaçay (Miandoab) zindanına göndəriib.
Bu ilin ən önəmli hadisəsində, 22 iyun 2021-ci ildə Təbriz şəhəri Xuzistan ərəb xalqına dəstək üçün küçə mitinqlərinin şahidi oldu; İyirmi ildən artıq müddətdən sonra azərbaycanlıların ilk dəfə Azərbaycandan kənarda yaranan etirazlara dəstək üçün küçələrə çıxdığı mitinqlər zamanı və ondan sonra Təbriz, Ərdəbil, Urmu, Nəsimşəhr, Bostanabad və Espiran şəhərlərində ən azı 58 nəfər həbs edildi.
Avqustun 24-də Təbrizdə keçirilən etiraz aksiyalarının məhbusları üçün keçirilən məhkəmələrdə 11 mülki fəala ümumilikdə 230 ay həbs, 151 şallaq və 42 milyon yüz min tümən nağd pul cəzası verilib.
Ərdəbil İnqilab Məhkəməsinin 1-ci bölməsi iyunun 24-də keçirilən etiraz aksiyalarının iştirakçılarına verilən ən ağır qərarla ərdəbilli fəal, 71 yaşlı Pərviz Siabi Gürcüni ümumilikdə 16 il həbs cəzasına məhkum edildi.
Bu müddət ərzində türk adları ilə bağlı “Ayıl” kampaniyası davam etdi. Bu kampaniyada Vətəndaşlıq Qeydiyyatı İdarəsinin qoyduğu milli və dini məhdudiyyətlərə görə, övladına doğum haqqında şəhadətnamə ala bilməyən ailələr yaşadıqları təcrübəni sosial şəbəkələrdə dərc etməklə yanaşı, məhdudlaşdırıcı ad seçimi qanunlarını dəyişdirməyə çalışıdılar. Bu il Ərdəbil Vətəndaşlıq Qeydiyyatı İdarəsi 9 aydan sonra ictimai rəyin basqısı və “Aylin” ailəsininin mübarizəsi nəticəsində ərdəbilli uşağa türk adına şəxsiyyət vəsiqəsi verməyə rməcbur oldu. Təbrizli uşaq “Ataxan” dörd ildən sonra, “Anar”, “Yağış” və “Elcan” isə valideynlərinin hüquqi müstəvidə apardıqları mübarizələrinə görə doğum haqqında şəhadətnamə ala bildirlər. Bununla belə, bu kampaniya “Hunay”, “Sevgi”, “Oğuz”, “Turkay”, “Tarkan”, “Anna”, “Alp Arsalan” və başqa uşaqların türk adına şəxsiyyət vəsiqəsi almaları üçün davam edir.
2021-ci ilin martından 2022-ci ilin martına qədər İran həbsxanalarından bəzi azərbaycanlı məhbuslar cəza müddəti başa çatdıqdan sonra azad edildi. “Pərisa Rəfii” və “Siamak Mirzayi” bir il, “Kianuş Aslani” iki il 7 ay həbs cəzasını çəkdikdən sonra Evin həbsxanasından azad edilib. Yusif Kari iki il, Mehrdad Şeyxi isə 6 aylıq həbs cəzasını çəkdikdən sonra Ərdəbil Mərkəzi Həbsxanasından sərbəst buraxılıblar. “Yusif Pircani” Xoy zindanından azad edilib, “Əyyub Şiri” və “Davud Şiri” isə Təbrizin mərkəzi zindanında cəza çəkdikdən sonra evlərinə dönüblər. Qeyd olunan müddətin son günlərində Ərdəbil Mərkəzi Həbsxanasında həbsdə olan siyasi məhbuslar Əli Vasiqi və Rza Vasiqi qardaşlarına elektron qandal vurularaq həbsxanadan buraxılıblar.
Son bir il ərzində azərbaycanlı mədəni fəalların məhkəmədənkənar çağırılması, saxlanması, saxlanma zamanı döyülməsi, işgəncələrə məruz qalmaları, həbsxanada effektiv tibbi xidmətin göstərilməməsi, məhbusların ailələri ilə görüşməsinə, zəng etməsinə mane olmaq, məhbusların ağır vəziyyətinə məmurların laqeyd münasibəti , tibbi məzuniyyətin verilməməsi, siyasi məhbuslara və onların ailələrinə baqı və thdidlərin artması, ağır həbs, şallaq və sürgün cəzaları qeydə alınmışdır.
