صبح روز شنبه هفتم اکتبر 2023 گردان‌های عزالدین قسام، شاخه نظامی جنبش مقاومت اسلامی فلسطین «حماس» عملیات گسترده «طوفان الاقصی» را علیه اسرائیل آغاز کرد که منجر به واکنش نشان دادن اسرائیل به آن و حملات گسترده به نوار غزه شد.
ایران به عنوان یکی از کشورهای نزدیک به این گروه فلسطینی هرگونه دخالت در عملیات اخیر را رد کرد، اما در عین حال نیز از آن در سطوح عالی حمایت کرده است.
با توجه به مطالب به اشتراک گذاشته شده توسط کاربران ایرانی شبکه‌های مجازی، بخشی از مردم و افکار عمومی ایران در رابطه با مساله فلسطین واکنش‌های متفاوتی نسبت رویکرد رسمی حکومت در پیش گرفته اند. این واقعیت در واکنش‌هایی چون امتناع از زیر پا گذاشتن پرچم اسرائیل، سر دادن شعارهای ضد فلسطینی در ورزشگاه‌ها و همچنین آغاز پویش‌های مجازی در حمایت از حملات اسرائیل به نوار غزه قابل مشاهده است.
– «سیاست خارجی ایران بر پایه باورهای ایدئولوژیک»
دکتر سرحان آفاجان، استاد روابط بین‌المللی دانشگاه مرمره و کارشناس مسائل ایران در گفتگو با خبرنگار آنادولو با بیان این که “حکومت جمهوری اسلامی در راستای انتظارات جامعه خود در سیاست خارجی عمل نمی‌کند” گفت: سیاست خارجی حکومت ایران بر مبنای برخی باورهای ثابت ایدوئولوژیک با محوریت تهدید امنیت ملی شکل گرفته است. به طور مثال در رویکرد ایران در مقابل آمریکا و اسرائیل به دنبال کسب موافقت کامل افکار عمومی این کشور نیست.
آفاجان ادامه داد: در واقع رئیس جمهور ایران که با رای مردم انتخاب می‌شود تعیین کننده سیاست خارجی این کشور نیست بلکه توسط رهبر این کشور اینگونه سیاست‌ها را تعیین میکند. هیچ رئیس جمهوری هم نمی‌تواند بگوید که این سیاست را اجرا نخواهم کرد. آغاز و پایان مذاکرات ایران با آمریکا نیز با تایید رهبری ایران کلید خورد.
این کارشناس ترکیه‌ای همچنین اظهار داشت: شمار قابل توجهی از شهروندان ایران از هیچ یک از سیاست‌های جمهوری اسلامی رضایتی ندارند. این را در شعارهایی مانند «نه غزه، نه لبنان، جانم فدای ایران» که در تظاهرات اخیر به گوش می‌رسد، می‌توان دید. باید خاطرنشان کرد قشری از مردم ایران هم از این سیاست‌ها حمایت می‌کنند.
– «استفاده ابزاری ایران در مورد حمایت از حماس»
آفاجان تلاش ایران برای جلوه دادن خود به عنوان تنها مدافع مسئله فلسطین را مردود دانسته و اضافه کرد: مسئله فلسطین موضوعی است که به طور مثال کشورهایی مانند ترکیه هم از لحاظ دیپلماتیکی از آن حمایت میکند. آنکارا حماس را به عنوان گروه تروریستی ندیده و با آن روابط دیپلماتیک دارد. اکثر منابع حماس از کشورهای عرب تامین می‌شود. ایران از حمایت خود از حماس به عنوان ابزاری برای افزایش اعتبار و پروپاگاندا استفاده میکند. ایران وارد مداخله مستقیم با اسرائیل در این زمینه نمی‌شود. گروه‌های درگیری در آن جا مشخص هستند. البته ایران هم بخش قابل توجهی کمک میکند.
استاد روابط بین‌الملل دانشگاه مرمره عملکرد ایران از لحاظ زبان دیپلماسی در مورد اتفاقات اخیر را قابل قبول دانسته و تاکید کرد: از حمایت مالی و تسلیحاتی از جمله ارسال و انتقال فناوری موشک و پهپادها توسط ایران به حماس هر چند که جزئیات کامل آن وجود نداشته باشد، اطلاع داریم. ایران به ویژه در دوره فرماندهی قاسم سلیمانی بیشترین رابطه را با این گروه داشت که این روند پس از کشته شدن وی پس از سال 2020 نیز از لحاظ سیاست‌های ایران در قبال اسرائیل ادامه داشت.
دکتر آفاجان با اشاره به اظهارات اخیر آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر ایران مبنی بر این که تهران «در پشت این عملیات نیست»، گفت: این اظهارات از این لحاظ درست است که چون شواهد و مدارک ملموس دال بر مداخله مستقیم ایران در این درگیری‌ها وجود ندارد. در غیر این صورت، اگر اسرائیل چنین مدرکی را بدست می آورد، آن را در اختیار افکار عمومی قرار می‌داد. ایران تمامی اقدامات حماس علیه اسرائیل را بدون ایجاد تمایز در بین آن‌ها مشروع می‌داند. این را البته در قالب یک زبان دیپلماتیک تعریف میکند. اسرائیل هم در زمینه ترور قاسم سلیمانی و محسن فخری زاده، ابراز رضایت کرده بود. همچنین اسرائیل در دوره اعتراضات مهسا امینی نیز از حکومت ایران انتقاده کرده و از سرنگونی آن سخن می‌گفت.
– «مسئله اصلی مخالفت با حکومت ایران و سیاست‌های آن است»
دکتر ازگی اوزون استاد روابط بین‌الملل دانشگاه یدی‌تپه استانبول هم در مورد واکنش مردم ایران به حمایت حکومت از نیروهای «محور مقاومت» گفت: واکنش‌های مردمی در این زمینه به طور مستقیم به مسئله اسرائیل و فلسطین نیست، بلکه مخالفت به خود نظام جمهوری اسلامی است. یعنی مسئله طرفداری از اسرائیل یا مخالفت با فلسطین نیست، بلکه مخالفت با حکومت ایران و سیاست‌های آن است.
اوزون با بیان این که حکومت ایران دارای نظام ایدئولوژیک بوده و برای تحکیم آن، مردم را از طریق اقدامات ایدئولوژیکی ریز و درشت برای مشارکت در ساختار ایدئولوژیکی نظام دعوت میکند، تصریح کرد: اما در سال‌های اخیر مشاهده می‌کنیم که مخالفان حکومت از بین مردم ایران نمی‌خواهند خود را به عنوان بخشی از آن معرفی کرده و این خواست‌شان را نیز در سر هر فرصت بیان می‌کنند.
کارشناس مسائل ایران در این زمینه اضافه کرد: نظام دارای رویکرد ریشه‌دار و محرز در مورد مسئله فلسطین و اسرائیل یعنی حمایت بی قید و شرط از فلسطین و مخالفت با اسرائیل، به طوری که حتی آن به یکی از عناصر هویت جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است. نظام این رویکرد را در هفته قدس هر سال با قرار دادن نقش پرچم اسرائیل بر زمین حیاط دانشگاه‌ها و مساجد، مردم را عبور از روی آن و به عبارتی برای شرکت در این موضع فرامی‌خواند.
اوزون ادامه داد: برخی از تصاویر منتشر شده در فضای مجازی نشان می‌دهد که امتناع عبور داشنجویان از روی این پرچم، هو کردن پرچم فلسطین در حین بازی‌‌ها فوتبال توسط تماشاگران و سعی مخالفان برای ایجاد فاصله در این زمینه با حکومت، در واقع چیزی جز مخالفت برای حضور در اقدامات ایدوئولوژیک رژیم نیست.
– «مردم ایران مخالف انتقال پول کشورشان به گروه‌های محور مقاومت هستند»
استاد دانشگاه یدی‌تپه استانبول در ارتباط با مخالفت مردم ایران در زمینه انتقال دارایی‌های این کشور به «محور مقاومت» گفت: البته این موضوع بعد مادی نیز دارد، مردم ایران مخالف انتقال پول کشورشان به بازیگران محور مقاومت از جمله حماس هستند. اما انتقال این پول به بازیگران غیر دولتی که دارای اشتراکات ایدوئولوژیکی و دینی با نظام هستند در واقع ماحصل همین رویکرد ایدئولوژیک حکومت ایران بوده و در واقع واکنش‌های مربوط به آن نیز دوباره ریشه در مخالفت به حکومت دارد.
«ایرانی‌های مقیم خارج از کشور مخالفان توافق با حکومت ایران»
ازگی اوزون با اشاره به این که وضعیت دیاسپورای ایرانی نیز شباهت زیادی به مردم داخل این کشور دارد، تاکید کرد: با توجه به واکنش‌های اخیر ایرانی‌های مقیم آمریکا، می‌بینیم که این واکنش‌ها ناشی از آزادی دارایی بلکه شده ایران در کره جنوبی به دنبال تبادل زندانیان با آمریکا است. هر چند که این دارایی‌ها فعلا در بانک‌های قطر قرار داشته و تنها قرار است برای تامین نیازهای بشردوستانه صرف شوند، دیدگاه ایرانی‌های مقیم در آمریکا مبنی بر این است که این دارایی‌ها قرار است در اختیار سیاست‌های محور مقاومت و نیروهای شبه‌نظامی آن‌ها قرار بگیرد.
به گفته وی، این بخش از دیاسپورا «مخالف سرسخت» توافق دولت آمریکا با حکومت ایران و خواستار به زانو درآمدن آن از طریق محاصره‌های همه جانبه هستند.
وی در پایان بیان کرد: آن‌ها آخرین اتفاقات بین اسرائیل و فلسطین را هم ناشی از این توافق دانسته و آمریکا و جامعه جهانی را به دلیل عدم اعمال فشار کافی بر روی حکومت ایران متهم می‌کنند.
