دکتر حسین فیض اللهی: آزربایجان؛ سرزمین عالمان و آزادگان

همی تاخت تا آزرآبادگان
بجای بزرگان و آزادگان
در اینجا فردوسی ، آزربایجان را مهد آزادگان و سرزمین بزرگان دانسته است که از منظر تاریخی و رفتارشناسی و قوم شناسی حائز اهمیت می باشد؛ در خصوص لغت #آزادگان، معنا، مفاهیم و کاربرد آن برای آزربایجان باید دقت نظر داشت. یک تحلیل آن این است که مردم آزربایجان آزاد و آزاده و آزادمنش بوده هستند و برده داری در این مملکت رواج نداشته است آنگونه که در بین هندوها و شرق فلات آن روز ایران و برخی ممالک دیگر رواج داشته است؛ فردوسی در این بیت نمی گوید همی تاخت تا اصفهان یا کرمان یا خوراسان؛
بلکه می گوید : همی تاخت تا آزربایجان؛ یعنی سرزمین بزرگان و آزادگان که در آن دموکراسی بوده، آزادی بود، طبقه حاکم_محکوم و ظالم_مظلوم در آن وجود نداشته، برده داری نبوده و مردمانش عزت داشتند و کرامت داشتند و ملت،دولت و خاقان و مردم از هر صنفی که باشند در این سرزمین بزرگ بودند و آزاد و آزادمرد؛ سرزمینی که جایگاه اجتماعی و فرهنگی و پایگاه سیاسی و فکری زنان نیز به اندازه مردان بوده است.
در روایتی دیگر که صدها سال قبل از منظومه شاهنامه فردوسی، در منابع مختلف ذکر شده است مربوط به داستان حضرت موسی هست که در تلمود و تورات و انواع و اقسام تفاسیر اسلامی نیز آزربایجان بعنوان سرزمین مردمان عالم، آگاه، آزادگان و شجاع معرفی شده است. بیش از چهل سند و مدرک معتبر تاریخی در این خصوص ثبت و ضبط شده است.
علامه سید هاشم بحرانی از اعاظم تفسیر و از علمای بزرگ جهان اسلام در کتاب ارزشمند خود تحت عنوان #البرهان_فی_تفسیر_القران که به لسان عربی تالیف شده است؛ می نویسد :” روزی از روزها حضرت موسی ضمن وعظ و تذکر و یادآوری گذشته تلخ قوم بنی اسرائیل برای آنها سخنرانی نموده و می گفت:این من بودم که ید بیضا می نمودم، این من بودم که به اذن خداوند عصایم را به اژدها تبدیل می شد، این من بودم که کوه طور بر من متجلی شد و وحی ر من نازل شد، من بودم که هر چیزی را برای شما آوردم، این من هستم که به انواع و اقسام علوم معرفت دارم و…و… نزدیک بود که موسی از شدت عصبانیت به خاطر کارهای قومش خودش را به هلاکت بیندازد که جبریل از طرف خداوند نازل شد و گفت: باید به سرزمینی بروی که مردمانش اهل علم و معرفت بوده و آزاده و آزادمرد هستند، باید به آنجا بروی تا آن سرزمین و مردمانش را ببینی.”
عبدالرحمن ابن ( صیابه / ثیابه / سیابه ) در خصوص روایت فوق از ابا عبداالله علیه السلام نقل می کنند:” که حضرت فرمود:روزی حضرت موسی ع از منبری سه پله بالا رفت و حدیث نفس فرمود [ در اینجا دیگر به منم_منم های موسی اشاره نمی شود بلکه به صورت کلی به #حدیث_نفس موسی اشاره می نماید ] ، فکر کرد که کسی عالمتر از او در همه عالم نیست. در این موقع جبرئیل نازل شد و به موسی گفت که خود را به هلاک افکندی لذا از منبر پایین بیا و به طلب کسی که داناتر از توست برو!. و حضرت موسی نیز به اتفاق حضرت یوشع ابن نون به آزربایجان رفت.”
در روایت فوق به ماجرایی اشاره می شود که صدها سال بعد از آن، فردوسی در شاهنامه اش می گوید :
همی تاخت تا آزرآبادگان
بجای بزرگان و آزادگان
هر چند که این بیت و حرفِ فردوسی نسبت به روایت سید هاشم بحرانی قدیمی و کهنه شده است ولی در هر صورت به بزرگی و عظمت آزربایجان و آزادگانش اشاره و تاکید می کند.