در اين دنيا انسانهاي هستند كه فوتشان يك خانواده را متأثر مي كند بعضي انسانها هستند كه خلاء شان شهر و محله اي را ناراحت مي كند و انسانهايي هستند كه يك ملت را متأثر كرده از صميم قلب فقدانش را لمس مي كند. وفات دكتر جواد هيئت نيز در 21 مرداد 1393 در باكو نیز از اين نوع ميباشد. تاريخ آذربايجان، تاريخي است پر از التهاب و کاملا ديناميك. نسلي از آذربايجان كه مشروطيت و حكومت قانون را براي كل ايران به ارمغان آورد ولی همزمان اقتدارش را بر نهادهاي حاكميتي ايران قاجار از دست داد و ناخوداگاه وارد معركه اي شد كه هويتش را هم به چالش كشاند.
مشروطه خواهان آذربایجان باورشان هم نمي شد كه روزي هويت ترکی شان مورد سوال جواب بشود و حتي دستاوردهايشان در طلب استقلال و آزادي مورد بي اعتنايي گردد. شيخ محمد خياباني نيز به همين خاطر قيام كرد و با نطقهاي غرايش دوباره مردم آذربايجان را به قيام عليه حاكميت مستبدين داخلي و حاكميت خارجي تشويق نمود و به همين خاطر مزدش را هم گرفت و كشته شد و امروز هم نه خيابان و نه كوچه اي به نام وي است و نه مدرسه اي و نه خانه اي یادگار او. آري خياباني رفت و آذربايجان در تلاطم پيدا كردن راهي نو براي بقا و حيات مجدد ماند.
رضا شاه آمد و اينبار تحقير و حذف آذربايجانيان به صورت سیتماتیک و دولتي آغاز شد و رضاخان به راهنمايي آذربايجانياني كه بصيرت نداشتند تئوري يك شاه، يك ملت و يك زبان را به اجرا گذاشته و شروع به حذف عناصر فرهنگي آذربايجانيان کرد.
این عملکرد بیش از 15 سال طول کشید و در ظاهر با تهاجم شوروي به ايران و اشغال آذربايجان به اتمام رسيد و بسياري از فعالان آذربايجاني اين بار راه را در مرام اشتراكي و سوسيال دموكراسي روسي ديدند و النهایه در این معرکه دهها هزار نفر آذربايجاني كشته شده، تبعید و یا فرار کرده و تجارت آذربايجان مختل و اقتصاد آذربايجان مضمحل گرديد. هزاران آذربايجاني عازم تهران شد و اگر در زمان قاجار كاروان رجال سياسي همراه با وليعهد از تبريز عازم تهران مي شد اينبار مفلوكين و بيچارگان آذربايجاني روانه پايتخت مي گرديدند و مهاجرت معكوس از نقطه نظر كارايي و كاريزماتيكي به تهران از سالهای بیست شروع شد. تمام تحقیرهای فرهنگی که امروزه در قالب نمایش و پیام کوتاه میبینیم بیشتر از این سالها شروع شده است. كم رجالي بودند كه در اين برهه هم فعال آذربايجاني باشند ولی جذب افكار شوروي آن زمان نگرديده وارد ماجراجويي هاي سياسي رایج آن زمان نشوند.خانواده دكتر هيئت جزو اين دسته معدود آذربايجاني بودند.
آن هنگام كه بسياري در بحبوحه تلاش نوشتن تاريخ و فرهنگ و گرفتن بودجه دولتي براي كارهاي پژوهشي بودند آذربايجانيان سرگرم مبارزه براي آزادي و مساوات و عدالت براي كل ايرانيان بودند و چون از مبارزات عدالت خواهانه فارغ شدند آنچه كه نبايستي شود را ديدند و مشاهده نمودند كه به قول مولوي (خر برفت و خر برفت و خر برفت) . آن هنگام که دیگران مشغول تثبیت هویت خویش بودند بررسي تاريخ،فوللكور،ادبيات، مشاهير آذربايجان به صورتي كاملا سيستماتيك و آكادميك مورد غفلت پنجاه ساله فعالان آذربايجاني قرار گرفت و به قول يكي از فعالان فرهنگي آذربايجان : ( طوري شده بود كه تاريخ ويتنام و مبارزات چريكي آمريكاي لاتين را بهتر از تاريخ شهر و روستايمان مي دانستيم.)
دكتر هيئت در اين كوران حوادث وارد ميدان شد و همراه با تعدادي انگشت شمار از هم فكرانش زير هجمه اي از طرف چپهاي آذربايجاني كه منافع و مصلحت همه خلقها برايشان مهم بود الا ترکها و از دیگر سو هجمه از سوی آریایی پرستها، به تأسيس مجله اي فرهنگي به نام وارليق اقدام كرد.
مهم ترين هدف وارليق پر كردن خلاء فرهنگي آذربايجانيان از نقطه نظر زاويه تركي پژوهی بود.در مجله وارليق بر خلاف تز رسمي مبني بر آذري بودن زبان آذربايجان بر هويت تركي مردم آذربايجان تأكيد كرد.زبان تركي مردم آذربايجان را از منظر حقيقي و آكادميك مورد تأييد دانشمندان جهان بررسي و در كتاب تاريخ زبان و لهجه هاي تركي به شكل زيبايي عالمانه به تصوير كشيد.در مقالات وارليق به ياوه سراياني كه موضوع آذربايجان را امنيتي كرده و تحت آن به اشاعه شوونيسم آريايي مي پرداختند جوابهاي دندان شكن مي داد معتقد بود كه در چه زماني آذربايجانيان بر خلاف مصلحت ايران عمل كرده اند و جز اين بوده كه هويت خود را فداي ايران آباد و آزاد كرده اند؟
عملكرد اكادميك دكتر جواد هيئت ادعاهاي افرادي را كه مدعي گاف فرهنگي- تاريخي آذربايجان بودند را بطور جدي پريشان نموده و به تدريج مكتب وارليق با تركيب عالماني آكادميسین از قبيل دكتر نطقي، پروفسور محمد زاده،پروفسور بيگديلي، صمد سرداري نيا و ديگران شكل گرفت.
عملكرد عملي اين افراد سبب شد تا از دهه هفتاد به تدريج افرادي كه در مكتب وارليق تحصيل نموده بودند به نشر و اشاعه فرهنگ و زبان آذربايجان اقدام نموده و با تأسيس مجلات مختلف دانشجويي،محلي،استاني و سرتاسري در پاسداشت هويت و زبان تركي آذربايجان اقدام نمايند. بي شك دكتر جواد هيئت از زمره دانشمندان چند وجهي آذربايجان محسوب مي گردد كه هم در پزشكي و هم در توركولوژي جزو سرآمدان اين علوم به شمار مي آمدند.مكتب وارليق كار خود را انجام داد و ماند ققنوس وارليق هاي جديد و عالمان جديدي از خاكستر اين مكتب بر آمده امروزه به احياء زبان و فرهنگ آذربايجان مي پردازند.
