سون ایکی یوز ایل عرضینده، گولوستان و تورکمنچای موقاویله‌سیندن بری، قافقازدا اساس رولو روسییا ایله عثمانلی ایمپئریاسی اویناییب. سونرالار یعنی اییرمینجی عصرین اوللرینده آتاتورک زامانی روسییا ایله تورکییه بیر سیرا سازیشلر ایمضالادیلار و نهایت‌ده ائرمنی ائتنیکی تورکییه‌نین شرقی اراضیلرینه ایددیعالاریندان اللرینی اوز‌دولر و قارشیلیق‌لی اولاراق، تورکییه ایسه روسییانین بیر حیسسه‌لرینه نیسبت اراضی ایددیعالاریندان داشیندی. ایندیکی ایران آدلانان اؤلکه‌یه گلدیک‌ده، جنوبی قافقازدا سؤز صاحیبی اولدوغو یالنیز قاجارلارین بانی‌سی آغامحمدخان زامانی قیسا مدتده اولوب و او زامان‌دان بری، هئچواخت تعیین ائدیجی بیر گوجه مالیک اولماییب. شوروی داغیلدیقدا، ایرانین ائکس پرئزیدئنتلریندن علی اکبر هاشمی رفسنجانی دؤورونده یارانمیش بوشلوق‌دان ایسیتفاده ائده‌‌رک پوست ساوئت و خصوصیله آزربایجان دا جیددی حرکته کئچیب بیرینجی قاراباغ محاربهسیندن لازیمی قدر بیر تضییق ریچارقی(اهرم فشار) کیمی سوءایستیفاده ائتمه‌یه باشلادیلار. همین دؤورون فعالیتلری نتیجه‌سینده، روسییا ایله یاناشی، ایران دا اؤز بئشینجی کالونیالارینی(ستون پنجم‌لارینی) آزربایجان دا یئرلشدیریب و ایکی‌باشلی اویونلارینا داوام ائدیردی. اما روسییانین قیرمیزی خطلرینی آیاقلاماغی مومکون دئییلدی.
بو اساس‌دا ایرانلا آزربایجان رئسپوبلیکاسی آراسیندا بیر سیرا سازیشلر ایمضالاندی کی، دئمک اولار تمامیله و بیرطرفلی اولاراق یالنیز ایرانین منافعینی تأمین ائدیردی.
آزربایجان ایسه، داخیلی مسئله‌لرینی حل ائتمک و اقتصادیاتینی گوجلندیرمک اوچون، ایرانین معین تخریباتلارینا و اؤلکه داخیلینده آت اویناتمالارینا دؤزوب و داها دوغروسو گؤز یومماق مجبوریتینده قالیردی. ( سولدوزلو تانینمیش اوزان آشیق «آراز ائلسس» و بیرچوخ گونئی‌لی دیگر فعاللارین آزربایجان‌‌دان آمئریکا و اسکاندیناوییا اؤلکه‌لرینه مجبوری مهاجیرتلری ده محض همین دؤورون نتیجه‌لریندن ایدیر).
اوزون ایللر عرضینده، «عصرین موقاویله‌سی»نین بار وئرمه‌سی و آزربایجان اقتدارینین صبیرلی و تمکین‌لی دوزگون سیاستی و هرطرفلی اینکیشافی بیر یان‌دان، دیگر طرف‌دن روسییا-اوکراینا موناقیشه‌سی و تورکییه‌نین جناب رجب طیب اردوغانین رهبرلیگی آلتیندا دونیادا و رئگیوندا تأثیر ائدیجی بیر قووه‌یه چئوریلمه‌سی، یئنی‌دن قافقازدا نفوذ صاحیبی اولماق ایسته‌ینلری قارشی-قارشیا قویدو. بو آرا ایرانین ایکی تورک دؤولتلری آراسیندا بیر مانعه یارادا بیله‌جک یئگانه آلتئرناتیوی، محض ائرمنیستاندان عبارت‌دیر. بئله‌لیکله ایران چالیشیر آزربایجان و تورکییه‌یه قارشی دیوئرگئنسییا(واگرایی) سیاستی ایله اؤز مقصدلرینه ائرمنیستان ألیله نایل اولسون.
ایرانین اساس مقصدی بوندان عبارت‌دیر، آنجاق ائرمنیستانین شرایطینی نظره آلاراق، بونا قادیر اولمادیغینی هر بیر سیراوی(عادی) وطنداش بئله آنلاییر.
چونکو بیرینجی دئمک اولار، ائرمنیستانلا روسییانین سیخ موتتفیق‌لیک باغلاری، غربین واسطه‌سیله سؤکولمه‌یه باشلاییب.
ایکینجی مقام ایسه اوندان عبارت‌دیر کی، روسییا پوست ساوئت دؤورونده ده، ائرمنیستانا ساده‌جه دؤولت‌چیلیک‌لری چؤکمه‌سین حددینده آرخا دوروب و ائرمنی آدلی دیرناق آراسی میللتین موستقیلل بیر دؤولت اراضیسینی تأمین ائدیب و اوندان دا تورکییه موقابیلینده همیشه اؤز نفعینه قوللانیب. ائرمنیستانین اقتصادیاتینی ایسه برباد وضعیته سالان، محض روسییادیر و همیشه اؤزوندن آسیلی ساخلاماق سیاستینی یورودوب. همچنین ایکینجی قاراباغ محاربه‌سی نتیجه‌سینده ائرمنیستانین اوردوسو دارماداغین اولوب و حربی نقطه‌ی نظردن یوخ حددینده‌دیر. بئله بیر وضعیت‌ده آرتیق ائرمنیستان آنلاییر کی، اقتصادی اینکیشافی اوچون و دیرناق آراسی ائرمنی میللتی‌نین کوتله‌وی صورتده اؤلکه‌نی تَرک ائتمه‌سینین قارشینی آلماق اوچون، همچینین ژئوپلوتیکی باخیمدان تورک قونشولاری احاطه‌سینده اولدوغو اوچون داها عاغیللی داورانمالی‌دیر. یعنی بونلاری گؤرمزدن گله بیلمز. باشقا سؤزله آزربایجانین انرژی منبعی و تورکییه‌نین ده آوراسییا ترانزیت خطی اوزَرینده اولماغییلا یاناشی، اقتصادی و حربی اینکیشافی دانیلمازدیر. نتیجه اعتباریله، ائرمنیستان منطیق‌لی بیر سیاست یوروتمک مجبوریتینده‌دیر. عیرق‌چی ائرمنیلرین ایسه موخالیفت کیمی پاشینییانا تضییقلری(باسقی‌لاری)، نتیجه وئرمه‌یه‌جک. چونکو دیرناق‌آراسی ائرمنی میللتی، بؤیوک ائرمنیستان خولیاسیندان داشینیب و نورمال بیر حیات سورمک اوچون، پاشینییانین آرخاسیندا دورماق‌دان باشقا، چیخیش یولو گؤرمورلر. محض بو سبب‌دن ایدیر کی، ایکینجی قاراباغ محاربهسیندن درحال سونرا، واختیندان تئز سئچکیلرده ده، مغلوب بیر رهبر، عموم خالقین سس وئرمه‌سی نتیجه‌سینده، یئنی‌دن رهبرلییه سئچیلدی.
بو ایسه روسییایا دا بؤیوک بیر خبردارلیق(هشدار) مئساژی ایدیر. چونکو روسییا زامان-زامان دیرن‌آقاراسی ائرمنی میللتینی تحقیر ائدیب و حتی، ائرمنیستانداکی روس حربچیلر، ائرمنی قادینلارینا جینسی تجاووز ائتدیک‌ده بئله، محکمه‌دن ده یایینیردیلار. ( منیم شخصی تجروبه‌مه گؤره تخمیناً ۱۳ ایل اَول ایروان سفریم‌ده، عیانی صورتده موشاهیده ائتدیم کی، سؤزده موستقیلل ائرمنیستان رئسپوبلیکاسی فاکتیکی اولاراق فئدئرال روسیانین بیر عضوو و حتی ایالتی کیمی روسلارین ألی ایله ایداره اولونور.(
بعضیلری بیان ائدیرلر کی، پاشینییان گیج‌دی و یا سیاستین نه اولدوغونو آنلامیر و س.
منجه اصلینده بو آن ائرمنیستانا یارارلی و قورتاریجی بیر ملک دئسک، پاشینییان ان دوزگون واریانت‌دیر. یعنی اونون توتدوغو سیاست ائرمنیلری بو چیخیلماز وضعیت‌دن خیلاص ائده بیله‌جک دوزگون بیر یول‌دور. بیر سیرا تحقیرلره باخمایاراق، پاشینییانین سئچدییی پرایئکتلر تام دوزگون ایستیقامت‌ده‌دیر. چونکو ائرمنیستانین ژئوپلوتیکی گوجو بوندان آرتیق اولا بیلمز. بونو دا، پاشینییان یاخشی باشا دوشور.
ایراندا ایسه بعضی آنتی تورک قووه‌لر، آزربایجان و تورکییه یه قارشی، ائرمنیستانی شیشیردیب اؤز ماراقلاری اوغروندا اویونا سالماق ایسته‌ییرلر. حتی اونلار پرده آرخاسی وعد ائدیرلر کی، اگر بیزیمله آنلاشسانیز، هم تورکییه‌نین معین اراضیلرینه ادعالارینیز دوغرولاجاق، هم ده یئنی‌دن قاراباغ‌دا سؤز صاحیبی اولماغینیزا ایمکان یاراناجاق. ( ایکینجی قاراباغ محاربهسیندن سونرا، خانکندینه ایران تیرلارینین غیری-قانونی ارزاق، یاناجاق و سلاح -سورسات داشیمالاری دا بو منطیقین گؤسته‌ریجی‌سی ایدیر.) البته طبیعی دیر کی، ایران بونون عهده‌سیندن گله بیلمه‌دی و فاکتیکی اولاراق، نه ایران و نه روسییا، حال-حاضیردا قاراباغ‌دا مانئور ائد‌ه‌سی بیر گوجه مالیک دئییرلر.
اصلینده ایران زنگه‌زور مسئله‌سینه ده تامامیله مانعه تؤرتمک اقتداریندا دئییل. البتده بونلار بیر سیرا لایحه و مسئله‌لری نظرده توتورلار. مثال اوچون: دوشونورلر کی، زنگه‌زور اراضی‌سینده تئررورچو قوروپلاشمالارین ألیله، ثابت‌لیگی پوزسونلار و سیسلسیله پارتلاییشلارلا، او دهلیزین آچیلیشیندا ماراقی اولان غیری- رئگیون اؤلکه‌لری سوستالتسینلار.
بو مقص‌ده نایل اولماق اوچون عراقین قوزئییندن، پ.ک.ک-نین مرکزی قرارگاهینی جنوبی آزربایجانین داش ماکی رایونو اراضی‌سینه داشیییبلار.
بو مسئله‌ده ایرانین عکسینه اولاراق، تورکییه‌نین اؤزونه مخصوص اوستون جهتلرین‌دن علاوه، کوردلرین غرب دونیاسی ایله معین علاقه‌لری و اونلارین تأثیر دایره‌سینده اولان بیر حالدا، زنگه‌زور دهلیزی اراضی‌سینده کوردلر واسطه‌سیله ثابیتلیین پوزولماسینا غرب اؤلکه‌لری (فرانسا و یونانیستانی چیخماق شرطیله) جدی صورتده قارشی‌دیر. ایرانین بو توتومو چین اؤلکه‌سینین میللی منافعی اوزره ماراقلارینا دا ضیددیر.
آچیغینی دئسک، ایران یاخشی باشا دوشور کی، نه قدر ده دیرَ‌نسه بئله، سون آندا زنگه‌زور دهلیزینین آچیلیشی حقیقتیله، زور-خوش باریشمالی‌دیر.
مثال اوچون: ایراندا ندیمی آدلی بیر تحلیل‌چی ائکسپئرت، بونا اعتراف ائتمک مجبوریتینده قالیر و دئییر کی: «بیز بو آجی حقیقتله باریشمالییق»؛ حتی ایلک دفعه آچیقجاسینا اعتراف ائدیر کی: «زنگه‌زور اراضی‌سیندن کئچه‌جک کامونیکاسییا خطلری (خطوط ارتباطی)، بیزه (ایرانا) هئچ بیر محدودیت یاراتمیر، و بیز بو کی ادعا ائدیریک ایرانین آوروپایا چیخیش یولو کسیلیر، اصلینده بیر سیاسی تأثیر قویماق اوچون و بعضی نوانسلارا باخیب و ائرمنیستانی تضییقه معروض قویماق مقصدیله بونو اورتایا آتمیشیق؛ حقیقت‌ده ایسه هئچ‌ده بئله دئییل».
دیگر طرف‌دن ایرانین آزربایجان داکی ائکس سفیری افشار سلیمانی ده، اؤز چیخیشلاریندا تأکید ائدیر کی: «هئچ اورادا بیزیم یولوموز یوخ ایدی، هله ادعا دا ائدک کی، اورا بیزیم مین ایللیک یولوموزدور».
نتیجه اعتباریله، زنگه‌زور مسئله‌سی کسینلیکله حل اولوب.
بوتون بونلارا رغمن، ایرانین کشفیات اورقانلاری داخیلینده‌کی معین قووه‌لر هله ده اومیدلرینی ایتیرمه‌ییبلر و عراقین کورد ایقلیمیندن بلدییه باشقانینی اورمویا رسمی دعوتلری و اونون «بؤیوک کوردوستان» خریطه‌سی روزئتینی یاخاسینا تاخیب ایران داخیلی ایشلر ناظری ایله یاناشی دورماقلا؛ ایران اراضی بوتؤولویونو حده‌له‌مه‌سی، ایرانین میللی تیمی‌نین عضوو کورد فوتبالچی وریا غفوری‌نین اورمونو کوردوستان اراضی‌سی کیمی قلمه وئرمه‌سینه حاکمیتین گؤز یومماسی و شرقی آزربایجان ایالتینی یئنی ایالتلره بؤلمک نیتلری و س. ایرانین رئگیوندا سونونجو اومیدی کیمی چؤر-چؤپه أل آتماغینین ایندئکسی(گؤسته‌ریجی‌سی= شاخیصی) دئمک‌دیر. بوتون بونلار داخیلی آودوتورییانی آلداتماق اوچون، خاراکتئریزه اولونموش سؤزلردیر.
تخمینن بیر آی اَول، پان‌ایرانچی‌لار ایرانین آزربایجانداکی سفیری موسوی‌نی آزربایجانلا ملایم داورانیشی سببی‌دن چوخ سرت صورتده تنقید آتشینه توتموش‌دولار. بونون آردیندان ابراهیم رئیسی‌نین اؤتن هفته ایران‌داکی آزربایجان ایالتینه ایشگوزار سفری زامانی: «شیمالی و جنوبی آزربایجان‌لی‌لار و حتی دونیا آزربایجان‌لی‌لارین واحید بیر میللت اولاراق، آرالارینا آیر‌لیق سالماق سیاستی مومکون و منطیق‌لی دئییل»، ایفاده‌سی، داخیلده‌کی وحید موحدیان کیمی قاتی پان‌ایران‌چی‌لاری دا او قدر عصبلندیردی کی، پرئزیدئنته قارشی توئیترده یازدیلار: «بونلار نه ایفاده‌دیر؟، بو سؤزلری دانیشماق‌دان سا، یاخشی اولاردی کی، آزربایجانا سفر ائتمه‌یَی‌دینیز و…».
یعنی بونلار بوشونا زور وئرمک‌دن باشقا بیر اهمیت کسب ائتمیر. باشقا سؤزله، سانکی کوچه ساواشیندا ضعیف بیر اوشاغین گوجلو بیر جاوان موقابیلینده عاجیزلییندن یامان-سؤیوش و اقتداریندا اولمادیغی تهدید کیمی بیر رئاکسیادیر.
حقیقی سیاست آلانیندا وحید موحدیان و اونا تای اینسانلارین دوشونجه‌لرینی کیمسه جیددی سانمیر و ایرانین داخیلی ایشلر ناظرلیگی ده بوندان استثناء دئییل. چونکو گئرچک سیاستله ائموسسیونال(احساساتی= دویغوسال) یاناشمالار تام فرقلی‌دیر.
آرتیق ایران باشا دوشور کی، زامانیندا اوستون مؤوقع‌دن آزربایجانا تضییق ائتدییی کیمی، ایندی ده قافقازدا آزربایجان لا تورکییه‌نین تضییقلرینه معروض قالیب و قبول ائتمه‌لی‌دیر.
فاکتیکی اولاراق، بو حقیقت اؤزعکسینی تاپیر و گؤروروک کی، آزربایجان ایران دیپلوماتلارینی پئرسونا-نون-قراتا (آرزو اولونماز شخص= عناصر نامطلوب) کیمی اؤلکه‌دن قووور و خبرینی عومومیلشدیریر؛ بونون موقابیلینده ایران عینی حرکت ائدیرسه ده، مسئله‌نی مئدیالارا سؤوقلندیرمک‌دن ایمتینا ائدیر. همچینین «ایالت موللاسی»نین بیر ایل اَول آزربایجانا قارشی هده‌لی چیخیشلارینین تام عکسینه: «مهریبان قونشو، قارداش اؤلکه و…» سؤزلرینین شاهیدی اولوروق. اصیلنده بو سیاست آزربایجانین ایرانا قارشی حاقلی و جیددی مؤقع توتماسینین نتیجه‌سی‌دیر و بئله ده اولمالی‌دیر. نتیجه‌ده ایران عیانی صورتده آزربایجانا نیسبت یوموشاق دیپلوماسیا دیلینی اؤیرنه‌مه‌یه باشلاییب.
نئجه کی، زامانیندا عموم میللی لیدئر مرحوم حیدر علی‌یئوین توتدوغو سیاستین آردیندان، جناب ایلهام علی‌یئو ده، پروپاقاندادان اوزاق اؤز ایشینی گؤرور و ایکینجی قاراباغ ظفرینی تاریخیمیزین قیزیل صحیفه‌لرینه ابدی اولاراق یازدی.
دونیانین بیرینجی سوپرگوجو اولان آمئریکا، لازیم اولان‌دا طالبانلا دا بیر ماسا باشیندا اوتوروب موذاکیره ائدیر و بوندان هئچ‌ده تحقیر حیسسی یاشامیر. حتی ایرانا دفعه‌لرله دانیشیق مئساژی گؤندردیکده، ایرانین قوش‌بئیین سردارلاری لا موللالاری، بونو آمئریکانین ایراندان قورخماسی کیمی قیمتلندیردیلر! حال‌بوکی، بونلارین دیپلوماسیا دیلیندن عمومی آنلاییشلارینین اولمادیغی آیدین اولور. اصلینده آمئریکا لاز‌می صورتده ایرانا قارشی داغیدیجی محاربه ده ائده بیلر، اما میللی منافعینی نظرده آلاراق، یئرسیز ضرردن اوزاقلاشماق، اصیل سیاست دئمک‌دیر، نه اینکی قورخاق‌لیق.
محض بو سبب‌دن دیر کی، ایرانین آزربایجان اوزَرینده بوتون سیاستلری، اوغورسوزلوغا دوچار اولوب.
آزربایجان رئسپوبلیکاسینین ایرانا قارشی أن اهمیتلی تضییق ریچارقلاریندان بیری ده، جنوبی آزربایجانین میللی مسئله‌سی‌دیر. آزربایجان رئسپوبلیکاسینین مؤحتر‌م پرئزیدئنتی جناب ایلهام علی‌یئوین تورک دؤولتلری بیرلیگی و داخیلی ایجمالاردا جنوبی آزربایجانین میللی مسئله‌سی فاکتوراسینا ایشاره‌سی و سویداشلاریمیزین مد‌نی-سیاسی و اقتصادی حقوقلارینین قورونماسیلا یاناشی برپا اولونماسی ایستیقامتده چیخیشلاری دا، گونئی آزربایجان میللی حرکاتینا تاریخی بیر فورصت یارادیب. منجه بو کئچیجی بیر سورَج‌دیر و آزربایجان رئسپوبلیکاسی بو فورصت‌دن میللی منافعیمیز نامینه فایدالانیر. چونکو بئین‌الخالق پرینسیپلره اساساً آزربایجان رئسپوبلیکاسینین بونا حاققی چاتیر کی، میلیونلارلا سویداشی و داها دقیق اؤز تورپاقلاریندا وطن‌سیز وطنداشینین حقوقلارینی مدافعه و طلب ائتسین. اوسته‌لیک ایرانین دا بو باره‌ده گونئی آزربایجان‌لی‌لارا تضییقی و حقوقلارینین پوزولماسی و هئچ بیر ایمکان یاراتماماسی، ماسا باشیندا موذاکیره ائدیلن صورتده، اؤزونو مودافیعه ائد‌ه‌جک هئچ بیر سؤزو یوخدور. بو آرا خاریجده یاشایان میللی حرکاتین تانینمیش سیمالاری و تشکیلاتلاری آزربایجان و تورکییه دؤولتلری‌له جیددی موذاکیره ائدیب و حرکتی سیغورتالاماق(بیمه ائتمک) اوچون گوجلو بیر مئدیا و آراشدیرما مرکزینین امتیازینی آلمالیدیرلار. بو ایسه حرکاتین کوتله‌وی اینکیشافینا و ایرانین آنتی-تورک سیاستینی نئیتراللا‌دیرماق (خنثی ائتمک) اوچون أن واجیب مقاملاردان‌دیر. > Araz News کانال: سونرالار هرهانسی سبب‌دن آزربایجان و تورکییه‌نین سیاستی دَییشسه ده، میللی حرکات گوجلو بیر مئدیا و تشکیلات سایه‌سینده اؤز یولونا داوام ائدر و لازیمی آددیملاری آتا بیلر.
ایندی گؤرونور ایران دؤولتی بوروشوق اویونلارلا یاناشی، آزربایجانا مدام مئساژ وئریر کی، موناسیبتلرینی دانیشیق یولو ایله حل ائتسین. طبیعی‌دیر کی، آزربایجان رئسپوبلیکاسی دا، رفسنجانی زامانی‌نین عکسینه، بو دفعه اؤز هئگمونیاسینی ایرانا دیکته ائتمک شرطیله اقتدارلی بیر مؤوقع‌دن دانیشیغا حاضیردی. چونکو گونئی آزربایجان پوتئنسیالیندان ماکسیموم درجه‌ده یارارلانماغی باجارماسا دا، بیر نؤوع گوج بالانسی کیمی ایرانی سیخیش‌دیرا بیلیر. أن آزی آزربایجان برابر بیر شرایط‌ده موذاکیره ائتمک ایسته‌ییر. یعنی کئچمیشده ألی-قولو باغلی طرف، ایندی اوستون بیر شرایط ألده ائدیب و یاخشی بیلیر کی، ایران یئنی بیر فورصت تاپماق همین، یئنه ده آزربایجانا قارشی شئوونیستی ایده‌یالارینی حرکته گتیره‌جک. خوشبخت‌لیک‌دن ایران داخیلینده فعلی حالدا آزربایجانین لوببوسو گوجلودور و پان-ایران‌چی‌لار دا بونو آرتیق گیزلتمیرلر و آقرئسسیو(عصبانی) حالدا بیان ائدیرلر.
بیر چوخلارینین دا بیلدییی کیمی، سون ایللرده، خصوصیله بو سون بیر ایلده بؤلگه‌ده سیاستلر دَییشیلیب. بونون اساس سببی آزربایجان رئسپوبلیکاسینین رئگیوندا(بؤلگه‌ده) گوج بالانسینی اؤز خئیرینه دَییشدیرمه‌سی، ایستر-ایسته‌مز ایرانین اوزون ایللر آزربایجانا ضعیف بیر قونشو کیمی باخیشینی دا دَییشیب. ایرانین یانلیش سیاستلرین‌دن دولایی سانکسیالارا(تحریم‌لره) معروض قالماسی و دونیا رئاللیق‌لاریلا باریشماماسی، نتیجه‌ده ایسه اقتصادیاتی‌نین برباد وضعیتی، آزربایجانین ایسه تام بونون عکسینه دوزگون ایستراتئژی اوزره حربی-سیاسی و اقتصادی اینکیشافی و اوغورلاری، همچینین قارداش تورکییه ایله ایستراتئژی متفق‌لیگی دنگه‌لری دَیییشدیردی. ایران ایسه اؤزونو رئگیوندا گویا یگانه هئگئمون دؤولت سانماسینا گؤره، بو حقیقتله باریشا بیلمیر. ایستر ایران حاکمیتینده ایستر موخالیفتده اولان داخیل و خاریجده‌کی پان‌ایران‌چی و آنتی‌تورک قووه‌لر، آرتیق اینفاکت(سکته) کئچیره‌جک حددینده عصبی حرکتلر ائتمه‌یه باشلاییبلار.
محض بو سبب‌دن ایران داخیلینده آزربایجان رئسپوبلیکاسی و تورک بیرلیینه قارشی موختلیف واریانتلار ماسا اوزَرینده‌دیر. بو اؤلکه‌نین رسمی مئدیالاری و دؤولت رسمیلری‌نین جنوبی قافقازلا علاقه‌لی سرگیله‌دیکلری مؤوضوعلارینی آنالیز ائد‌نده، پریشانلیق بیر ایستواسیانین یارانماسینی عیانی صورتده موشاهیده ائدیریک. البتده حاکمیت دایره‌سیندن کناردا بعضی تئوریسیئنلر او جمله‌دن سالار سیف‌الدینی، مهدویان و باشقالارینا قالارسا، قید شرط‌سیز بوتون تاریخی باغلاری و دونیا دوزه‌نینه عایید پرینسیبلری پوزاراق، آزربایجانی دونیا خریطه‌سیندن سیله‌جک بیر هجوما کئچه‌مه‌لرینی بیر آن بئله تأخیره سالمازلار. اما ایرانین خاریجی ایشلر ناظیرلیینده سؤز صاحبی اولان بعضی دیپلوماتلار، مسئله‌یه ائموسیانال یوخ، رئال‌لیق‌لار اساسیندا یاناشیرلار و بو دا، علی خامنه‌ای‌یه یاخین قووه‌لرله اونلارین آراسیندا معین قارشی‌دورمالارا سبب اولور. ایران ایسلام کئشیکچی‌لر کورپوسو یعنی سپاهین بعضی فرمانده‌لرینین اؤزباشینا چیخیشلاری و هردن آزربایجانی هده‌له‌مک‌لری ده، مسئله‌نین یاخین گله‌جک‌ده حللینی تاپمایاجاغینا زمین یارادیر.
قید ائتمک لازیم‌دیر کی، بیر زامانلار قافقازدا یئگانه سؤز صاحبی ایرانین بارماق سای‌دا دوست اؤلکه‌لرین‌دن اولان روسییا ایدی. اما ولادیمیر ولادیمیروویچ پوتین‌ین اوکراینایا قارشی سهو قراری، و اوکراینا باتاقلیغیندا ایلیشدییی سبب‌دن، آرتیق وضعیت دَییشیب.
بونونلا دا، ایراندا گوجلو اینفلیاسیا(تَورم) و غربله اتم سازشی‌نین اوغورسوزلوغون‌دان، فاکتیکی اولاراق، آزربایجانا و عمومیتله زنگه‌زور دهلیزینین آچیلماسینا موقتی اولاراق پروبلئم‌لر و مانع‌لر یارادسا دا، بوتون بونلاری کئچیجی بیر مقام آدلاندیرماق اولار.
۶/۱۶/۲۰۲۳
