٢٨ سال قبل در چنین روزی با هجوم وحشیانه نیروهای ارامنی به مردم بی گناه خوجالی (شهرکی در منطقه قره باغ کوهستانی در جمهوری آذربایجان که اکنون توسط ارتش ارمنستان به اشغال در آمده است)، قتل عام گسترده ای علیه افراد بی دفاع غیرنظامی صورت گرفت که یاد و خاطره غم‌انگیز آن، همه ساله در سراسر جهان از سوی آذربایجانیان و انسانهای آزاده به شکل گسترده ای گرامی داشته می شود و در کلیه نمایندگی های سیاسی جمهوری آذربایجان در سراسر دنیا مراسم رسمی یادبود برگزار می گردد.
بر اساس مصوبه دولت جمهوری آذربایجان، سالروز این قتل عام و نسل کشی تاثّرانگیز، به عنوان روزی عزای ملی در سراسر جمهوری آذربایجان اعلام گردیده و در این روز یک دقیقه سکوت برای قربانیان آن برگزار می شود.
خوجالی شهر کوچک در منطقه قره باغ کوهستانی در سر راه بین خان کندی و آغدام است.
در روز 25 فوریه سال 1992 در ساعات پایانی روز و ورود به بامداد 26 فوریه، نیروهای ارمنی با کمک نیروهای نظامی لشگر 366 شوروی سابق ، وارد خوجالی شدند و ضمن اشغال این شهرک 2500 نفره، آن را به آتش کشیده که تعداد زیادی از ساکنان غیر نظامی ناگزیر به فرار شده و تعدادی دیگر از جمله 613 نفر عمدتا زن و کودک و مردان و زنان میانسال و کهنسال به طرز فجیعی از سوی قوای مسلح ارمنی قتل‌عام شدند.
در این قتل عام 613 شهروند ساکن خوجالی به قتل رسیدند که ضمن آن؛ اعضای 8 خانواده همگی کشته شدند، 25 کودک پدر و ماد خود را از دست داد، 130 کودک یکی از والدین خود را از دست داد. در این قتل عام از بین 487 نفر که با گلوله مستقیم زخمی شدند، 76 نفر کودک بودند. از کل ساکنان شهر 1275 نفر بدست ارامنه اسیر شدند و 150 نفر نیز مفقود الاثر گردیدند!
مجموع خسارات وارد شده به دارایی ها و غارت اموال ساکنین شهر در آن روز به قیمت جاری واحد پول آن وقت به 5 میلیارد روبل برآورد شده است.
براساس مفاد کنوانسیون و اعلامیه حقوق بشر سازمان ملل متحد(مصوب 10/12/1946مجمع عمومی سازمان ملل متحد) اقدام ارامنه علیه ساکنان غیر نظامی و بی دفاع خوجالی براساس تعاریف موجود قتل عام و جرم محسوب می شود.
همچنین با وجود قطعنامه های «شماره 822 مورخ 30 آوریل 1993»، «853 مورخ 29 ژوئیه 1993»، «874 مورخ 14 اکتبر 1993»، «884 مورخ 12 نوامبر 1993» شورای امنیت سازمان ملل متحد در باره محکومیت و تخلیه اراضی اشغالی آذربایجان از سوی ارمنستان، و هم چنین مصوبات متعدد مجمع عمومی سازمان ملل متحد در این زمینه، متاسفانه این قطعنامه ها ضمانت اجرایی نیافته و نه تنها منطقه قره‌باغ کوهستانی بلکه 7 شهرستان جمهوری آذربایجان در پیرامون و خارج از منطقه قره باغ نیز در اشغال ارامنه باقی مانده است.
از سال 1994 آتش بستی بین دو کشور زیر نظر گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا به عنوان بازوی سازمان ملل متحد در منطقه تحت نظارت فرانسه، روسیه و آمریکا برقرار گردیده است.
در شرایط کنونی جمهوری آذربایجان با جمعیتی سه برابر ارمنستان و در آمد ناخالص داخلی چند برابر نسبت به ارمنستان و انگیزه جنگ به جهت بازپس گیری سرزمینهای اشغالی و با توسعه و رشد اقتصادی و درآمد بسیار و ایجاد ارتشی ملی قدرتمند و مدرن با تسلیحات پیشرفته و کافی، از محل هزینه کرد درآمدهای سرشار نفتی از همه نظر امکان حمله گسترده نظامی و بازپس گیری سرزمینهای اشغالی را داراست. با این وجود آذربایجان با اعلام موضع رسمی در باره اجتناب از جنگ و حل مساله از مجاری دیپلماتیک خواستار تخلیه اراضی اشغالی است.
تمامیت ارضی و تعلق سرزمین قره باغ کوهستانی به جمهوری آذربایجان از سوی مجامع بین المللی و بسیاری از کشورها به رسمیت شناخته شده است.
از آنجا که پس از فروپاشی شوروی دولت فدراسیون روسیه به عنوان کشور جایگزین، کرسی شوروی سابق در سازمان ملل و مجامع بین المللی را کسب کرده است، پرسشی در پیش رو قرار می گیرد که آیا فدراسیون روسیه در قبال بکارگیری ارتش خود(شوروی) مستقر در قره باغ و ارمنستان و کمک به ارامنه در کشتار ساکنان خوجالی باید مقصر شناخته شده و پاسخگو باشد؟ آیا حضور نظامی کنونی روسیه در پایگاه های نظامی ارمنستان(به عنوان کمک به تداوم اشغال) می تواند سبب ادامه اشغال قره باغ باشد؟ این پرسشها و برخی دیگر، جامعه جهانی را در برابر بحران قره باغ به تفکر وا می دارد.
جمهوری آذربایجان سرزمینی است که حدود 20 درصد از قلمرو آن در اشغال ارامنه است. آیا دولتهای دیگر تحمل اشغال سرزمینشان از سوی اشغالگران را دارند؟ آیا سازمان ملل متحد و شورای امنیت توان پاسخگویی به نظم جهان را دارا نیست؟
مجامع بین المللی اگر پاسخ و عملکرد قاطعی نسبت به اشغال و قتل عام مردم قره‌باغ و به‌ویژه خوجالی از سوی ارمنستان را داده بودند، امروز شاهد گسترش افراط گرایی و توسعه تروریزم بین اللمل نبودیم، پدیده ای که سراسر جهان را به آشوب کشیده و از شرق تا غرب جهان را در بر گرفته است.
به قول سعدی بنیاد ظلم در جهان اندک بود، هر کسی بر آن چیزی افزود تا بدیسان بزرگ گشت.
