دوره استعمار و رژیم آپارتاید در آفریقای جنوبی منجر به شکل گیری شکاف های اجتماعی عمیقی شد. حتی اگر دموکراسی از زمان پایان سلطه سفیدپوستان مسیری طولانی را طی کرده باشد، در زمینه اقتصادی-اجتماعی پیشرفت چشمگیری حاصل نشد.
جاکوب زوما، رئیس جمهور چهارم این کشور -یکی از مهمترین چهره های سیاسی تاریخ آفریقای جنوبی- به اتهام مداخله در روند دادرسی و تحقیر دادگاه، در پرونده هایی که به اتهام فساد اداری در طول ۹ سال ریاست جمهوری‌اش علیه وی تشکیل شده بود، در دادگاه قانون اساسی در تاریخ ۲۹ ژوئن به ۱۵ ماه زندان محکوم شد. در حالی که زوما در ساعات پایانی مهلت داده شده خود را به پلیس تسلیم کرد، این تحولات موجب خشن ترین اعتراضات و تظاهرات خیابانی کشور در سالهای اخیر شد.
جاکوب زوما که پیش از این به جرم مبارزه با سیستم آپارتاید به ۱۰ سال زندان محکوم شده بود، از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۸ به عنوان رئیس جمهور خدمت می کرد. اما نام زوما اغلب با ادعاهای فساد همراه شده است. به گفته برخی، زوما، مبارز سابق آزادی از یک خانواده فقیر روستایی، پس از پیروزی در مبارزات آزادیبخش، ثروت دولت را با همکاران جدید خود در سطح وسیعی غارت کرد. اگرچه پرونده های علیه زوما، که اولین بار توسط دادستان ها در سال ۲۰۰۵ به فساد متهم شد، طی سالیان متوقف شده است، اما پرونده های مشابهی از زمان ترک ریاست جمهوری در سال ۲۰۱۸ علیه وی تشکیل شده است. دست کم ۱۶ مورد از ادعانامه‌هایی که در آنها گفته می‌شد زوما با برادران مشهور گوپتا که در سال ۲۰۱۸ از آفریقای جنوبی گریخته بودند، رابطه شخصی داشته و همچنین هزینه های شخصی خود را از بودجه دولت انجام داده و برای امضای قرارداد میلیارد دلاری سلاح بین آفریقای جنوبی و شرکت فرانسوی تالس در سال ۱۹۹۹ رشوه گرفته است، ادامه دارد.
زوما، که اتهامات علیه خود را رد می کند، می گوید رقبای سیاسی وی از دادگاهها برای هدف قرار دادن وی استفاده می کنند. زوما همچنین ادعا می کند که علیه او توطئه شده و این توطئه توسط کشورهای غربی و “عروسک های خیمه شب بازی” آنها در آفریقای جنوبی ترتیب داده شده تا از پایان قدرت اقتصادی سفیدپوستان در این کشور جلوگیری کند.
این نگرش زوما توسط بسیاری اینگونه تفسیر می شود که وی هنوز هم با روحیه و واکنشهای رئیس جمهور سابق که طی مبارزه علیه رژیم آپارتاید نشان می‌داد، رفتار می کند. برخی محافل معتقدند که حبس زوما به عنوان رئیس دولت سابق، حتی اگر پرونده فساد هنوز به نتیجه هم نرسیده باشد، از نظر نشان دادن نقطه ای که سیستم حقوقی این کشور در سیر ۲۷ ساله دموکراسی خود به آن رسیده است، دارای اهمیت است. علاوه بر این، تصمیم زوما برای تسلیم شدن نیز به عنوان یک پیروزی برای قانون تلقی می شد. با این حال، اوضاع زمانی تغییر کرد که اعتراضاتی که در کوازولو-ناتال، سنگر سیاسی و زادگاه یعقوب زوما آغاز شد، به زودی به استان گوتنگ، جایی که بزرگترین شهر و نیروگاه اقتصادی کشور واقع شده است، گسترش یافت.
اعتراضات در دو استان پرجمعیت آفریقای جنوبی از هدف خود خارج شده و به خشونت و غارت تبدیل شد. جمعیت وارد انبارها، کارخانه ها، ایستگاه های خدمات و مراکز خرید شدند. در حالی که طرفداران زوما خواستار آزادی قهرمان سیاسی خود بودند، جاده های اصلی، شریان های اقتصادی کشور را برای عبور و مرور مسدود کردند. با شروع آتش سوزی در شهرها و همچنین شهرهای بزرگ ایالت های کوازولو-ناتال و گوتنگ، بسته شدن بزرگراه ها، غارت مغزه‌ها و انبارها، این کشور شاهد خشونت بارترین وقایع از دهه ۱۹۹۰ تا کنون شد.
در کشوری که بیش از ۲۰۰ مرکز خرید غارت شده است، تخریب در حومه ژوهانسبورگ سووتو که زمانی محل زندگی نلسون ماندلا بود، به ابعاد وحشتناکی رسید. بسیاری از غیرنظامیان در اثر این موج جان خود را از دست دادند. مواد غذایی، سوخت و دارو به اتمام رسید. از سوی دیگر، غارت و ویرانی در این کشور که بیش از همه تحت تأثیر شیوع کرونا در قاره آفریقا قرار گرفته است، عواقب ناگواری را در بیمارستان ها به همراه داشته است.
بزرگترین پالایشگاه نفت آفریقای جنوبی نیز اعلام کرده است که به دلیل حوادث این کشور و تخریب مسیرهای ورودی و خروجی کوازولو-ناتال، فعالیت خود را متوقف کرده است. صف های طولانی در مقابل مغازه ها و پمپ بنزین ها در شهرهای بندری دوربان و ژوهانسبورگ تشکیل شده است. اگرچه وضعیت اضطراری در این کشور اعلام نشده است، وزرا نسبت به خطر کمبود مواد غذایی ضروری هشدار می دهند.
علاوه بر همه اینها، ارتش از زمان آغاز اعتراضات برای کمک به پلیس مستقر شده است. با وجود حمایت هزاران سرباز از پلیس در خیابان ها، نمی توان از حملات جمعیت به انبارها، سوپرمارکت ها، مراکز خرید، کلینیک ها و کارخانه ها جلوگیری کرد. در گوتنگ و بسیاری از مناطق کوازولو-ناتال، گروه های کوچکی از مردم محلی که رسانه های محلی آنها را “جوخه های دفاعی”می نامند، تشکیل شده است تا از خانه ها و مشاغل خود محافظت کنند. این گروههای مسلح کوچک در تنها مرکز خرید در سووتو که غارت نشده بود، نگهبانی می کردند و سعی داشتند جلوی ورود غارتگران به مغازه های مواد غذایی در کلیپ تاون را بگیرند. برای جلوگیری از دسترسی به محله ها همچنین موانع خیابانی ایجاد کردند و شرکت های تاکسی‌رانی محلی در بسیاری از مکان ها حفاظت از نقاط مهم را بر عهده گرفتند.
انشعاب در حزب حاکم کنگره ملی آفریقا
در این روند، بسیاری احساس می کنند که رئیس جمهور فعلی سیریل رامافوسا نتوانسته است رهبری قاطع در برابر خشم مردم و ایجاد امنیت در آفریقای جنوبی نشان دهد. آنها با اشاره به اینکه رامافوسا سال گذشته ۷۰ سرباز را در باره ممنوعیت تردد در سرتاسر کشور برای جلوگیری از شیوع کرونا مستقر کرده بود، نسبت به استقرار فقط ۲ هزار و ۵۰۰ سرباز در این روند واکنش نشان می دهند.
در حالی که احتمال خرابکاری در وقوع حوادث نیز مورد تأکید قرار می‌گیرد، اخبار جعلی بسیاری در شبکه های اجتماعی به اغتشاش دامن می زند. ایاندا دلودلو، وزیر امنیت دولت گفت مقامات اطلاعاتی را دریافت کرده اند که عوامل امنیتی سابق مرتبط با زوما در حال تحریک خشونت هستند. حزب کنگره ملی آفریقا اعلام کرد که حساب های شبکه های اجتماعی دودوزیله زوما-سامبودلا، دختر زوما، مورد بررسی قرار گرفت. زیرا ادوارد زوما، پسر زوما نیز اظهار داشته بود که اگر پدرش دستگیر شود، خونریزی در کشور رخ خواهد داد.
طرفداران اصلی زوما می گویند او قربانی شکار جادوگری توسط مخالفان سیاسی شده است [شکار جادوگر، یک رویداد مهم اروپا در سده شانزدهم و هفدهم میلادی تشکیل دادگاه و اعدام اشخاصی بود که به جادوگری متهم می‌شدند. ویرایشگر بخش فارسی ای‌ان‌تی]. اما بسیاری از کارشناسان استدلال می کنند که پشت آشفتگی در کشور انشعاب تند درون حزب کنگره ملی آفریقا، حزب حاکم است. حبس زوما یک پیروزی برای جناح میانه رو و عملگرا در درون حزب تلقی می شود. از سوی دیگر، گوئد مانتاش، دبیرکل کنگره ملی اظهار داشت كه خشونت، غارت و خرابکاری فعلی كه گائوتنگ و كوازولو-ناتال را تحت تأثیر قرار داده است هیچ ارتباطی با جیكوب زوما، رئیس جمهور سابق ندارد و افراد پشت این اقدامات فقط اراذل و اوباشی هستند كه غارت می كنند.
منشأ خشونت
اگرچه برخی از وقایع اجتماعی که قبلاً در آفریقای جنوبی رخ داده بود، به راحتی به جنبش های غارتگرانه تبدیل شده بود، اما هیچ یک از آنها به سطح تجربه شده در هفته های اخیر نرسیده بود. مسئله اصلی که باید بررسی شود این است که چرا حوادث اعتراضی که می تواند در هر کشوری رخ دهد در آفریقای جنوبی به حوادث غارتگری تبدیل می شود. برای درک این وضعیت، لازم است تحولات در زمینه های حقوق اساسی و رفاه اقتصادی از زمان گذار به دموکراسی در کشور بررسی شود.
وقتی جمهوری آفریقای جنوبی در سال ۱۹۹۴ مجدداً تأسیس شد، بر اساس فلسفه یک کشور نمونه برای جهان بنا شده بود؛ جایی که قرار بود افراد از هر قشر در امنیت و رفاه متناسب با کرامت انسانی زندگی کنند؛ جایی که قرار بود ظلم دولت از بین برود و حقوق بشر در بالاترین سطح تضمین شود. زیرا رژیم استعماری و آپارتاید در آفریقای جنوبی، که دوره های “برتری سفید” را با مبارزات بزرگ پشت سر گذاشت، منجر به شکل گیری شکاف های اجتماعی در همه مناطق کشور شد. با این حال، می توان اظهار داشت که در زمینه اقتصادی-اجتماعی در کشور پیشرفت چندانی حاصل نشده است؛ حتی اگر دوران دموکراسی از پایان برتری سفیدپوستان در دولت واقعاً در گذشته مانده باشد. اگرچه امروزه “اولویت سیاه” به عنوان سیاستی برای فعال ساختن افراد سیاه پوست در هر زمینه اجرا می شود، اما گام های مشخصی برای رفع مشکلات اقتصادی اجتماعی مانند نابرابری درآمد، نابرابری در فرصت های آموزشی و فقر برداشته نشده است. به همین دلیل، در مورد دموکراسی، که در نتیجه مبارزه به رهبری رهبرانی مانند نلسون ماندلا، والتر سیسولو و احمد کاترادا، پیروز شد، موارد ناامیدکننده‌ای وجود دارد.
این وضعیت فعلی است که مردم کشور، که صدها سال مورد استثمار قرار گرفته و سپس با تحقیر نژادی برای چندین دهه از فرصت های عمومی محروم شده اند، به جز یک قشر برگزیده کوچک سیاه، هنوز در همان نقطه هستند؛ حتی علی‌رغم گذشت ۲۷ سال از دموکراسی و ریشه‌های مشکلاتی مانند امنیت و اقتصاد، اگر به سالیان سال عقب هم برگردد، حرف های مهمی در مورد آن دارند.
مشکلات مزمن آفریقای جنوبی: بیکاری، مشکل زمین
در حالی که نرخ بیکاری در آفریقای جنوبی در سال ۱۹۹۴، حدود ۲۰ درصد بود، زمانی که به دموکراسی گذر کرد، طبق مطالعه ای که در سال ۲۰۱۹ انجام شد، این نرخ به ۵۷.۴۷ درصد رسید. [۱] طبق این داده ها، آفریقای جنوبی از نظر نرخ بیکاری جوانان، بدترین وضعیت در جهان را داراست. سطح پایین درآمد و بیکاری از مهمترین عواملی است که باعث ایجاد ناآرامی می شود. عنوان شده است که در حالی که نرخ بیکاری در سه ماه اول سال ۲۰۲۱، حدود ۳۲.۶ درصد بوده است، اما تاکنون به ۴۲.۳ درصد رسیده است و این میزان در بین جوانان به سطح رکورد ۷۴.۷ درصد رسیده است. [۲] حداقل دستمزد دریافتی توسط جمعیت کارگر بسیار ناچیزتر از آن است که بتواند مردم را فراتر از سطح زندگی که در دوران آپارتاید داشتند، برساند. در کشوری که حتی متوسط اجاره خانه ۵۰۰ دلار است، حداقل دستمزد ۲۵۰ دلار بسیاری از سیاهپوستان آفریقای جنوبی را مجبور به زندگی در خانه های بدون آب و برق حلبی می کند.
هنگامی که داده های منتشر شده توسط موسسه آماری آفریقای جنوبی در مورد فقر کودکان در ژوئن ۲۰۲۰ بررسی می شود، مشخص می شود که ۶۰ درصد کودکان در این کشور در فقر هستند. به همین ترتیب، هنگام بررسی روندهای نابرابری در سال ۲۰۱۹ و گزارش فقر ملی در سال ۲۰۲۱، مشاهده می شود که ۵۲ درصد از جمعیت کشور با نابرابری ها دست و پنجه نرم می کنند. در کشوری که رتبه اول نابرابری در درآمد را دارد، کارگران در هر فرصتی برای بهبود حداقل دستمزد اعتراض می کنند. در همین راستا، مشکلات موجود در دستیابی به آموزش با کیفیت و مشکلات امنیتی که تهدیدی جدی در کشور به وجود می آورد از دیگر عواملی است که در تشدید حوادث موثر است.
در سال ۱۹۹۴، زمانی که سیستم آپارتاید برچیده شد، ۸۵ درصد از اراضی کشور در دست اقلیت سفیدپوست بود. تقریباً توسط همه بخش ها بیان می شود که اگر زمین به طور عادلانه توزیع شود، تمام مشکلات اقتصادی اجتماعی در کشور به پایان می رسد. زیرا مشکل زمین نه تنها شامل اراضی کشاورزی بلکه مشکل اسکان مجدد افرادی است که در دوره آپارتاید از خانه های خود بیرون رانده شده اند. اگرچه یکی از مهمترین موارد دستور کار ماندلا، که به عنوان رهبر افسانه ای کشور و همه دولت های آفریقای جنوبی تاسیس شناخته می‌شود، توزیع عادلانه زمین های کشاورزی و زمین های مسکونی برای همه مردم بود، اما در این زمینه هیچ پیشرفتی حاصل نشد. از توزیع مجدد ۳۰ درصد از زمیهایی که تحت نظر ماندلا تعیین شده بود، تا دوره ای که وی پست خود را ترک کرد، تنها ۱ درصد محقق شد. تا به امروز نیز، فقط ۱۰ درصد از اهدافی که در طرح توزیع مجدد زمین در نظر گرفته شده بود، محقق شده است. در حال حاضر، سفیدپوستان که ۹ درصد از جمعیت را تشکیل می دهند، ۷۳ درصد از اراضی کشور را در اختیار دارند، در حالی که سیاه پوستان که ۷۶ درصد از جمعیت را تشکیل می دهند، تنها ۴ درصد از زمین را در اختیار دارند.
با توجه به ۲۷ سال سابقه دموکراسی در آفریقای جنوبی، به نظر می رسد در حالی که غیر سفیدپوستان به دستاوردهای سیاسی رسیده اند، دستاوردهای اقتصادی-اجتماعی اکثریت قریب به اتفاق ثابت مانده یا حتی بدتر شده است. در آفریقای جنوبی، جایی که فقر، بیکاری و نابرابری در سطح بسیار جدی قرار دارد، تعجب آور نیست که اعتراضاتی که با دستگیری زوما آغاز شد، به اقدامات غارتگری تبدیل شد.
در نتیجه، اعتراضات اخیر در آفریقای جنوبی منجر به کشته شدن بیش از ۲۰۰ نفر، بازداشت بیش از ۳ هزار و ۴۰۰ نفر در غارت، میلیاردها دلار ضرر، تضعیف اعتماد سرمایه گذاران، کاهش ارزش پول کشور و لکه دار شدن آفریقای جنوبی به عنوان چهره “یک رهبر منطقه” شد. پیش بینی اینکه در آینده نزدیک روزهای سخت تری در انتظار آفریقای جنوبی باشد، دشوار نیست؛ به دلیل حوادثی که پس از دستگیری رئیس جمهور سابق زوما رخ داد، سیاست هایی که وی در راستای ملی گرایی زولو انجام می داد و اختلال اقتصادی – اجتماعی حاصل از تأثیر همه گیری کرونا که شرایط را بدتر کرده است.
۱-[اسماء کاراداغ تحصیلات دکترای خود را در دانشگاه کیپ تاون، گروه مطالعات آفریقا ادامه می دهد]
۲-[آیدین اردوغان در حال ادامه تحصیل در مقطع دکترا در گروه مطالعات آفریقا در دانشگاه کیپ تاون و علوم سیاسی و روابط بین الملل در دانشگاه استانبول است]
مقاله از خبرگزاری آناتولی؛ ترجمه شده توسط بخش فارسی گروه خبری ای‌ان تی
